Χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστικών δομών της χώρας προβλέπει το πόρισμα της Ομάδας Εργασίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας. Η εν λόγω έκθεση εισηγείται συγχώνευση Εφετείων, διατήρηση ενός Πρωτοδικείου στην έδρα κάθε νομού, με συνένωση των περισσοτέρων «διπλών» Πρωτοδικείων, καθώς και άμεση συγχώνευση των κεντρικών Ειρηνοδικείων με τα οικεία Πρωτοδικεία.

Εφόσον προκριθούν κι εφαρμοστούν οι προτάσεις της ομάδας εργασίας στο πλαίσιο του επιχειρούμενου «Καλλικράτη» στη Δικαιοσύνη, θα υπάρξει αντίκτυπος και στον δικαστικό «χάρτη» της Λακωνίας, καθώς προτείνεται η συγχώνευση του Πρωτοδικείου Γυθείου με την κεντρική δομή στη Σπάρτη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εκδίκαση υποθέσεων, τον ενδεχόμενο φόρτο εργασίας και τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων. Υποσημείωση του πορίσματος είναι ότι «στις έδρες των καταργηθησομένων Πρωτοδικείων, θα λειτουργεί Μονομελές Πρωτοδικείο (αυτοτελές ή περιφερειακό)».

Πάντως, αν και βασικός άξονας του Υπουργείου Δικαιοσύνης εμφανίζεται η λογική κόστους-οφέλους λειτουργίας μικρότερων δικαστικών δομών, μετά την κοινοποίηση των θέσεων της επιτροπής, ήδη έχουν εκφραστεί οι πρώτες αντιδράσεις κι αντιρρήσεις από Δικαστές και Εισαγγελείς. Κατά την πρόσφατη συνάντηση του προεδρείου της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων (ΕνΔΕ) με τον υφυπουργό Δικαιοσύνης Ιωάννη Μπούγα, σύμφωνα με το dikastiko.gr, οι δικαστικοί λειτουργικοί εμφανίστηκαν αρνητικοί σε βασικά σημεία των μεταρρυθμίσεων στη Δικαιοσύνη.

«Εξωπραγματικός ο αριθμός Πρωτοδικείων»
Η έκθεση της ομάδας εργασίας παρατηρεί ότι στην Ελλάδα λειτουργούν 63 Πρωτοδικεία, τα περισσότερα στις έδρες των νομών (ήδη Περιφερειακών Ενοτήτων), με εξαίρεση τους νομούς Αττικής, Βοιωτίας, Αιτωλοακαρνανίας, Πέλλης, Έβρου, Μεσσηνίας, Λακωνίας, Ηλείας, Κυκλάδων και Δωδεκανήσου, όπου λειτουργούν δύο Πρωτοδικεία. Επιπλέον, υπάρχει και η περίπτωση της Αχαΐας, όπου λειτουργούν τρία Πρωτοδικεία (Πατρών, Αιγίου, Καλαβρύτων).

«Χωρίς να παραγνωρίζεται η ιδιαιτερότητα της χώρας μας ως νησιωτικής και ορεινής, που προφανώς δικαιολογεί αποκλίσεις από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (ενδεικτικώς στην Ολλανδία λειτουργούν μόνο 11 Πρωτοδικεία), είναι εμφανές ότι ο αριθμός των Πρωτοδικείων είναι υπερβολικός και, αν προσμετρηθούν και τα Ειρηνοδικεία, “εξωπραγματικός”», τονίζουν οι συντάκτες του σχετικού εγγράφου και προσθέτουν:

«Το χειρότερο όμως είναι ότι τυγχάνουν ανισομερώς κατανεμημένα, αφού αν εξαιρεθούν τα 3 μεγάλα Πρωτοδικεία, τα υπόλοιπα 60 διαχειρίζονται μόλις το ήμισυ περίπου της συνολικής δικαστικής ύλης. Επίσης εμφανίζονται ορισμένα φαινόμενα δυσχερώς εξηγήσιμα με λογικά επιχειρήματα. Πέραν από το προαναφερθέν παράδειγμα των 3 Πρωτοδικείων του νομού Αχαΐας (αντί μόλις 2 της Αττικής), χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση του νομού Αιτωλοακαρνανίας των 220.000 κατοίκων, στο οποίο λειτουργούν (εκτός του πολιτικού Εφετείου) δύο πολιτικά και άλλα δύο διοικητικά Πρωτοδικεία (Αγρινίου – Μεσολογγίου), ενώ αντίστοιχα στο νομό Θεσσαλονίκης (1.100.000 κάτοικοι) μόλις από ένα».

Με κανόνα ένα Πρωτοδικείο
στην έδρα νομού
Σύμφωνα με την ειδική επιτροπή, «αν και ο δεύτερος βαθμός τοπικής αυτοδιοικήσεως (νομός) έχει καταργηθεί, υπαγόμενος πλέον στην περιφέρεια, ωστόσο πρόκειται για θεσμό που έχει καταχωρηθεί “ταυτοτικά” στο συλλογικό υποσυνείδητο, ενώ ταυτίζεται ακόμα και σήμερα με την εκλογική περιφέρεια [πλην Αττικής – Θεσσαλονίκης]. Επομένως, μολονότι συχνά οι νέοι οδικοί άξονες έχουν εκμηδενίσει πολλές αποστάσεις, που κάποτε απαιτούσαν πολύ χρόνο να διανυθούν, προκρίνεται η διατήρηση ενός Πρωτοδικείου στην έδρα κάθε νόμου, αλλά με τη συγχώνευση των περισσοτέρων “διπλών” Πρωτοδικείων, δηλαδή αυτών που βρίσκονται εκτός έδρας νομού.

Εξαίρεση προβλέπεται για την Αττική (λόγω υπερπληθυσμού), για τους νομούς Κυκλάδων – Δωδεκανήσου (λόγω νησιωτικότητας) και Έβρου (λόγω μεγάλης εκτάσεως και ακριτικού χαρακτήρα)».

Γύθειο «ένα» με Σπάρτη
Όπως εισηγείται η ομάδα εργασίας, «τα Πρωτοδικεία εκτός έδρας νομού μεταφέρονται κατά κανόνα στην αντίστοιχη έδρα (πχ Κυπαρίσσια σε Καλαμάτα, Γύθειο σε Σπάρτη κοκ), με εξαίρεση ενδεχομένως ορισμένων περιοχών όπου εμφανή πληθυσμιακά κριτήρια ή η καλύτερη κτηριακή υποδομή καθιστούν προτιμότερη τη μη επιλογή της πρωτευούσης ως έδρας. Στις έδρες των καταργηθησομένων Πρωτοδικείων, θα λειτουργεί Μονομελές Πρωτοδικείο (αυτοτελές ή περιφερειακό). Με δεδομένο πάντως ότι στο Μονομελές υπάγεται το 80% της όλης Πρωτοδικειακής ύλης (σαφώς άνω του 90% σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, αν συνυπολογιστεί και η “ειρηνοδικειακή”), αφ’ ενός η απορρόφηση αυτή δεν θα έχει σημαντική επίπτωση στις τοπικές κοινωνίες, αφ’ ετέρου δεν θα υπάρξει μεγάλη επιβάρυνση σε ορισμένα Πρωτοδικεία που διαθέτουν περιορισμένη κτηριακή υποδομή».

«Περιορίζεται ο παραλογισμός
“προνομιούχων” νομών»
Η επιτροπή διατείνεται ότι «με τη συγχώνευση αυτή περιορίζεται ο παραλογισμός της υπάρξεως “προνομιούχων” νομών, οι οποίοι χωρίς κάποιο ιδιαίτερο πληθυσμιακό ή γεωγραφικό λόγο, διαθέτουν δύο ή και τρία Πρωτοδικεία και μειώνεται, έστω όχι πλήρως, ο αριθμός “προβληματικών” μικρών Πρωτοδικείων, που δεν βοηθούν στην εξέλιξη της επιστημονικής κατάρτισης και στην πρόσληψη κοινωνικών παραστάσεων από τους υπηρετούντες δικαστές και στα οποία, όταν μεν λειτουργούν με πλήρη σύνθεση, οι δικαστές εκδίδουν λίγες δικαστικές αποφάσεις, ενώ, όταν εμφανίζονται υπηρεσιακά κενά εμφανίζεται σημαντική καθυστέρηση στην έκδοση πολιτικών κυρίως αποφάσεων».

Ενιαίο Εφετείο Πελοποννήσου
(Καλαμάτας-Ναυπλίου)
Σε επίπεδο δευτεροβάθμιων δικαστηρίων, η ομάδα εργασίας επισημαίνει ότι τα Εφετεία «στην Ελλάδα είναι 19, αριθμός καταφανώς υπερβολικός όχι μόνο με βάση τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (πχ μόλις τέσσερα έχει η Ολλανδία των 17.500.000 κατοίκων), αλλά και με βάση τα έως πρόσφατα ισχύοντα στη χώρας μας (αφού το 1992 -με πολύ χειρότερο οδικό δίκτυο- ήταν μόλις 12). Η δε αύξησή τους, δυστυχώς, δεν φαίνεται να έγινε βάσει πληθυσμιακών, γεωγραφικών ή διοικητικών κριτηρίων. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2012, όταν η οριακή οικονομική κατάσταση της χώρας επέβαλε δραστικές συγχωνεύσεις σε όλους σχεδόν τους τομείς της διοικήσεως (σχολεία, εφορίες, νοσοκομεία), δημιουργήθηκαν τέσσερα νέα Εφετεία, τρία εκ των οποίων σε απόσταση μόλις μίας ώρας από τις κεντρικές έδρες και ενώ στις οικείες Περιφέρειες λειτουργούσε ήδη και άλλο Εφετείο. Δεν είναι μάλλον τυχαίο ότι τα τρία «προβληματικότερα» Εφετεία στην έκδοση πολιτικών αποφάσεων είναι προϊόντα διασπάσεων (Ναύπλιο, Κρήτη, Ανατολική Κρήτη), ενώ με εξαίρεση την Κέρκυρα (επίσης πολύ μικρό Εφετείο), όλα τα Εφετεία, που εμφανίζουν καθυστέρηση, έχουν υποστεί σχετικά πρόσφατα τέτοιες διασπάσεις».

Επίσης, η επιτροπή υποστηρίζει ότι «τα Εφετεία είναι ανισομερώς κατανεμημένα, συχνά χωρίς οργανική συνέχεια με την γεωγραφική ή διοικητική διαίρεση της χώρας (πχ στις Περιφέρειες Κρήτης και [Αν.] Πελοποννήσου λειτουργούν δύο, ενώ στην πολυπληθέστερη Κεντρική Μακεδονία μόνο ένα). Λόγω της μειωμένης δικαστικής ύλης εκ των πραγμάτων τα περισσότερα είναι υποστελεχωμένα.

Συνολικά 10 από τα σημερινά 19 Εφετεία αντιμετωπίζουν συχνότατα, λόγω δικονομικών κωλυμάτων, αδυναμία συγκροτήσεως Πενταμελούς συνθέσεως, που καλύπτεται με παραγγελίες μεταβάσεων Εφετών από άλλα δικαστήρια…».

Η ομάδα εισηγείται τη «συγχώνευση 5 εφετείων, δηλαδή: 1) Δυτικής Στερεάς Ελλάδας – Πατρών, 2) Καλαμάτας – Ναυπλίου, 3) Ευβοίας και Λαμίας, 4) Κρήτης και Ανατολικής Κρήτης και 5) Αιγαίου –Δωδεκανήσου. Παραμένουν ως έχουν, αν και με “οριακό” αριθμό υπηρετούντων δικαστών, τα νησιωτικά Εφετεία Βορείου Αιγαίου (Μυτιλήνης) και Κερκύρας».

Σύμφωνα με πληροφορίες, το νέο ενιαίο Εφετείο Πελοποννήσου αναμένεται να έχει έδρα την Τρίπολη.

«Συνενωτικό» καθεστώς
και για τα Ειρηνοδικεία
Σε ό,τι αφορά τα Ειρηνοδικεία, προτείνεται «η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, με την άμεση συγχώνευση των κεντρικών ειρηνοδικείων (δηλαδή αυτών που βρίσκονται στην έδρα του Πρωτοδικείου) με τα οικεία Πρωτοδικεία. Αυτό αυτομάτως συνεπάγεται με γενναία μείωση [κατά 63] του συνολικού αριθμού των Ειρηνοδικείων. Από τα υπόλοιπα 91 που απομένουν, προτείνεται η κατάργηση – συγχώνευση της πλειοψηφίας αυτών και να παραμείνουν μόνο όσα πληρούν επαρκώς κάποια αντικειμενικά γεωγραφικά ή πληθυσμιακά κριτήρια…».

Σύμφωνα με την ομάδα εργασίας, «πλέον θα ονομάζονται Περιφερειακά Δικαστήρια (ή Περιφερειακά Μονομελή Πρωτοδικεία) και με τη μεγαλύτερη υλική αρμοδιότητά τους αφ ́ ενός θα εξυπηρετούν πληρέστερα τις τοπικές κοινωνίες, αφ ́ ετέρου θα λειτουργούν “αποσυμφορητικά” σε ορισμένα, μεγάλα κυρίως, Πρωτοδικεία…».