Στην άκρη της Λακωνίας, εκεί όπου η θάλασσα μαλακώνει τις πέτρες κι ο ήλιος καθρεφτίζει τις ρίζες του ελληνικού φωτός, ανασαίνει η Ελαφόνησος. Ένα νησί μικρό, σχεδόν ταπεινό, μα γεμάτο μνήμη και Ιστορία -και πιο πολύ: δικαίωση.
Στους αρχαίους καιρούς λεγόταν Όνου Γνάθος. Από την αρχαιότητα υπήρξε πέρασμα πειρατών και θαλασσοπόρων. Μα στους αιώνες της σιωπής, στα χρόνια των Αυτοκρατοριών και των κατακτητών, έγινε λησμονημένο κομμάτι ενός κόσμου που άλλαζε χωρίς να την κοιτά.
Εδώ, όπου οι άνεμοι σμιλεύουν την άμμο στους δίδυμους κόλπους του Σίμου και του Σαρακήνικου, κάποτε φύσηξαν οι ανάσες Σαρακηνών, Φράγκων και Ενετών. Κι όταν όλα έμοιαζαν σιωπηλά, μεσ' τη λήθη των χρόνων, η Ελαφόνησος παρέμενε φλόγα σβηστή, ώσπου η Ιστορία αποφάσισε να την ξαναγράψει.
Το 1715, περνά στους Οθωμανούς μαζί με τον υπόλοιπο Μοριά.
Το 1770, γίνεται μάρτυρας των Ορλωφικών.
Από το 1800 η Ελαφόνησος υπαγόταν στα Ιόνια νησιά, ως «εξάρτημα» των Κυθήρων.
Το 1821, ο Αγώνας ξεκινά, αλλά το νησί μένει στη σκιερή πλευρά της Επανάστασης, χωρίς φωνή, χωρίς σάλπισμα, όταν η ελληνική πλευρά εκμεταλλεύτηκε την μη αναγραφή της Ελαφονήσου, όπως παράλληλα και της νήσου Σαπιέντζα, σε καμιά συνθήκη κυριαρχίας της «Επτανησιακής Πολιτείας» από τους Άγγλους, στην οποία ουσιαστικά κι ανήκαν τότε.
Το 1828, στη συνδιάσκεψη του Λονδίνου, αποφασίστηκε ότι «η Πελοπόννησος, τα κοντινότερα με αυτή νησιά και οι Κυκλάδες, με εγγύηση των δυνάμεων, μένουν ελεύθερα μέχρι να αποφασιστεί οριστικά η τύχη της Ελλάδος».
Το 1829 ο Καποδίστριας ευφυώς έκανε πληθυσμιακή απογραφή στην Ελαφόνησο όπου αναγράφεται ότι υπήρχαν 17 οικογένειες, ενώ το σύνολο των κατοίκων ήταν 29 άτομα.
Κι ύστερα έρχεται η Συνθήκη του Λονδίνου το 1830, που αναγνωρίζει το νέο Ελληνικό κράτος. Μα η Ελαφόνησος δεν είναι μέσα στα σύνορα. Η Αγγλία την κρατά, μαζί με τα Κύθηρα, μέρος των Επτανήσων υπό βρετανική προστασία.
Την 1η Μαρτίου 1837 η κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα που αφορούσε την Ελαφόνησο αποκλειστικά και καθόριζε τον τρόπο του συνοικισμού της. Απότοκο αυτού του διατάγματος ήταν η Ελαφόνησος να ξανακατοικηθεί στα μέσα του 19ου αιώνα. Οι πρώτοι οικιστές του νησιού ήταν η οικογένεια του Θεοδωρόμπεη Γρηγοράκη -που ήρθε από τη Μάνη- κι ακολούθησαν κι άλλοι Μανιάτες, Κυθήριοι, Βατικιώτες, Κρητικοί.
Το 1847 ξεσπούν στην Αθήνα τα γνωστά Παρκερικά (1847) εξ αιτίας του Εβραίου τυχοδιώκτη Πατσίφικο, όπου κατά τον ωμότερο και βιαιότερο τρόπο επιβλήθηκε αγγλικός ναυτικός αποκλεισμός, προκειμένου η Αγγλία να πετύχει παράλληλα την επιβολή φιλοβρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα και τη μεταβολή της ακολουθούμενης τότε ελληνικής φιλορωσικής πολιτικής, μεταξύ άλλων η Αγγλία διά του τότε Πρωθυπουργού της απαίτησε και την παράδοση της Ελαφονήσου ως προσάρτημα των Ιονίων νήσων που τελούνταν ακόμα υπό την κυριαρχία της.
Ο Όθωνας για την επίλυση της διαφοράς (αγγλοελληνική διένεξη που κορυφώθηκε το 1849-1850), έδωσε μυστική εντολή για έμμεση εγκατάσταση κατοίκων στην Ελαφόνησο και μεταφορά αιγοπροβάτων από την έναντι περιοχή της Νεάπολης Βοιών και τα γύρω χωριά προκειμένου να παρουσιάζει αυτή οικονομική εκμετάλλευση.
Τον Απρίλιο του 1850, όπου και έληξε ο ναυτικός αποκλεισμός, μετά την καταβολή εκ μέρους της Ελλάδας χρηματικής εγγύησης 340.000 δραχμών (της εποχής εκείνης).
Στις 6 Ιουλίου 1850 επισφραγίστηκε, η Ένωση της Ελαφονήσου με τον εθνικό κορμό. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ανδρέας Λόντος υπέγραψε τη σχετική σύμβαση με την Αγγλία. Ένα μικρό νησί, μα μεγάλης ιστορικής σημασίας, το οποίο για δεκαετίες αμφιταλαντευόταν μεταξύ συνόρων, προστασιών και εξαρτήσεων, βρήκε επιτέλους τη θέση του στη μητέρα πατρίδα, έπειτα από αιώνες περιπλάνησης υπό Σαρακηνούς, Φράγκους, Ενετούς, Τούρκους και Άγγλους.
Δεν υψώθηκαν όπλα, μα λόγια. Δεν έσταξε αίμα, μα μελάνι. Μα η πράξη ήταν επαναστατική: ένα νησί που παρέμεινε ελληνικό στην ψυχή του, βρήκε τον νόμιμο τόπο του στον εθνικό χάρτη.
Και τότε, πάνω σε ένα βράχο της πίστης, χτίζεται ο Άγιος Σπυρίδωνας, το 1858 με πρωτοβουλία της ιστορικής οικογένειας των Γρηγοράκηδων και ανακαινισμένος το 1862, βρίσκεται στο νησάκι που συνδέεται με το κυρίως νησί μέσω του χαρακτηριστικού γεφυριού του 1950. Εκεί που κάποτε οι κάτοικοι περνούσαν με δυσκολία πατώντας σε βράχια, σήμερα στέκεται η πέτρινη γέφυρα που ενώνει γη και ουρανό, παρελθόν και μέλλον.
Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος φέρει την ευλογία της ιστορίας του τόπου: το τέμπλο του από πέτρα Μάλτας, οι εικόνες του 19ου αιώνα, αλλά και η λαϊκής τεχνοτροπίας εικόνα του 18ου αιώνα με παραστάσεις Αγίων. Μια αυθεντική κιβωτός μνήμης, πίστης και παράδοσης.
Οι Ελαφονησιώτες όχι απλώς για να τιμήσουν τον Άγιο, αλλά για να πουν: «Να, εμείς είμαστε εδώ. Έλληνες, ελεύθεροι, με πίστη και ρίζες.»
Την επίσημη επέτειο της ένωσής της με την Ελλάδα το 1850, γιόρτασε για πρώτη φορά η Ελαφόνησος στις 6 Ιουλίου του 2003 (ΠΔ 54/2003, ΦΕΚ 59/Α/7.3.2003), μετά από 153 ολόκληρα χρόνια κατόπιν ομόφωνης απόφασης του Νομαρχιακού Συμβουλίου Λακωνίας με εισήγηση του Ελαφονησιώτη Πανεπιστημιακού και Ιστορικού Ερευνητή, Κωνσταντίνου Σπ. Μέντη.
Σήμερα η Ελαφόνησος δεν στέκει μονάχα στο χάρτη. Σήμερα στέκει στην Ιστορία. Γιατί η 6η Ιουλίου δεν είναι απλώς μια μέρα. Είναι ταυτόχρονη ημέρα μνήμης και πίστης.
Κι αν σήμερα η Ελαφόνησος μοιάζει με όνειρο καλοκαιρινό, με τις διάφανες ακτές και τη σαγήνη της απλότητάς της, αρκεί μια ανάσα Ιουλίου για να θυμηθείς πως δεν είναι μόνο τόπος. Είναι πατρίδα. Είναι σύνορο ψυχής. Είναι μια σιωπηλή νίκη της Μνήμης ενάντια στη Λήθη.
Κι αν ψάξει κανείς τη μοίρα της Ελαφονήσου θα τη βρει γραμμένη σε κύματα και βράχους, σε σκαριά, σε λιμάνια, στην ναυτοσύνη. Σε ιστορίες που ξεκινούν απ’ το Παυλοπέτρι -τον προϊστορικό βυθισμένο οικισμό, την αρχαιότερη "πόλη" κάτω απ' τη θάλασσα.
Ναι, εδώ! Δίπλα μας, η ιστορία τριών χιλιάδων ετών -πλοία που έδεναν και ξεφόρτωναν, άνθρωποι που προσεύχονταν στους ίδιους θεούς που κι εμείς κοιτάμε, μόνο που τότε τους φώναζαν Ποσειδώνα και Αφροδίτη.
Σήμερα η Ελαφόνησος δεν είναι μονάχα τόπος. Είναι τρόπος. Τρόπος να ζεις με αξιοπρέπεια. Τρόπος να υπηρετείς την παράδοση. Τρόπος να λες «ναι» στο αύριο χωρίς να προδώσεις το χθες.
Σήμερα, στο βλέμμα του Αγίου Σπυρίδωνος, ας καθρεφτιστεί η πίστη μας. Σήμερα, στη μνήμη της ενσωμάτωσης της Ελαφονήσου στον Εθνικό κορμό, ας δυναμώσουμε τη φωνή μας. Και ας πούμε ένα μεγάλο «ναι» στην ιστορία μας, ένα μεγάλο «ναι» στο μέλλον και στην ελπίδα της Ελαφονήσου και της Ελλάδος!
