Ο Αριστοτέλης, ήδη το 330 π.Χ., περιέγραφε «φλόγες», «κινούμενες δάδες» και φωτεινά φαινόμενα τη νύχτα, αναφορές που σήμερα ταυτίζονται με το σέλας. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι φωτεινές λάμψεις που χορεύουν στον ουρανό προκαλούν δέος, φόβο και ποικίλες ερμηνείες, ενώ πρόσφατα έγιναν ορατές σε περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ λόγω ισχυρής γεωμαγνητικής καταιγίδας.
Όταν το σέλας τρομοκρατούσε την Ευρώπη
Τον Ιανουάριο του 1716, μετά την Ιακωβίτικη εξέγερση στην Αγγλία, οι κάτοικοι ανέφεραν «φλόγες», «οργανόσχημες γραμμές φωτός» και «αιματηρές βροχές» στον ουρανό. Κάποιοι πίστευαν ότι έβλεπαν γίγαντες με φλεγόμενα σπαθιά, ενώ άλλοι στρατιές να μάχονται πάνω από τα σύννεφα. Ένας Άγγλος κληρικός της εποχής σημείωνε ότι ο καθένας διάβαζε στα φαινόμενα «τη μοίρα των εθνών» ανάλογα με τα πολιτικά και θρησκευτικά του πιστεύω. Παρόμοιες αντιδράσεις καταγράφηκαν και το 1745, κατά τη διάρκεια της τελευταίας Ιακωβίτικης εξέγερσης, όπου το σέλας ερμηνεύτηκε ξανά ως θεϊκό σημάδι.
Οι πρώτες αναφορές σε έναν «ουρανό που καίγεται»
Για χρόνια η παλαιότερη καταγραφή του φαινομένου θεωρούνταν κινεζική, το 193 π.Χ., όταν αυτοκράτορας της δυναστείας Τζιν έγραψε ότι «ο ουρανός άνοιξε στα βορειοανατολικά». Ωστόσο, η έρευνα φέρνει στο φως πολύ αρχαιότερες περιγραφές. Ο Αριστοτέλης αναφέρει φωτεινά φαινόμενα που σήμερα ερμηνεύονται ως σέλας, ενώ βαβυλωνιακές πινακίδες του 567 π.Χ. μιλούν για «κόκκινο ουρανό» και «κόκκινα σύννεφα», συνδέοντας τα με οιωνούς για μελλοντικά γεγονότα. Ασσυριακά αρχεία του 7ου αιώνα π.Χ. καταγράφουν παρόμοιες εμφανίσεις και τα Bamboo Annals της Κίνας, γύρω στον 10ο αιώνα π.Χ., περιγράφουν ένα «πεντάχρωμο» νυχτερινό φως, πιθανή αναφορά σε ακραίο διαστημικό συμβάν. Οι επιστήμονες συγκρίνουν αυτά τα κείμενα με δεδομένα ηλιακής δραστηριότητας και τη θέση του μαγνητικού πεδίου της Γης για να επιβεβαιώσουν ότι πρόκειται για σέλας.
Μύθοι, φόβοι και προειδοποιήσεις
Σε περιοχές όπου το σέλας είναι καθημερινό φαινόμενο, οι λαοί ανέπτυξαν συστήματα πίστης γύρω από αυτό. Στη Σκανδιναβία οι Σάμι το θεωρούσαν δύναμη που απαιτεί σεβασμό, ενώ στην Αλάσκα οι μεγαλύτεροι χρησιμοποιούσαν ιστορίες για να φοβίζουν τα παιδιά. Αντίστοιχα, στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία το νότιο σέλας συνδέεται με φωτιά και θάνατο και ερμηνεύεται μόνο από μυημένους. Το βόρειο σέλας έχει δώσει ονόματα όπως τα φινλανδικά revontulet, «φωτιές της αλεπούς», τα mirrie dancers στα Σέτλαντ και τα guovsahasat των Σάμι, «τα φώτα που μπορείς να ακούσεις».
Από τους μύθους στην επιστήμη
Το όνομα aurora borealis εμφανίζεται τον 17ο αιώνα από τον Γαλιλαίο, που συνδύασε τη ρωμαϊκή θεά της αυγής Aurora με τον Βορέα, ενώ το νότιο σέλας ονομάστηκε aurora australis από τον Άουστερ, θεό του νότιου ανέμου. Η επιστημονική εξήγηση, δηλαδή δραστήρια σωματίδια από τον Ήλιο που αλληλεπιδρούν με το μαγνητικό πεδίο της Γης, έγινε κατανοητή πολύ αργότερα. Ακόμη και ο μυστηριώδης ήχος που μερικοί λένε ότι συνοδεύει το σέλας θεωρούνταν ψευδαίσθηση, μέχρι που οι ερευνητές άρχισαν να εξετάζουν σοβαρά τις παρατηρήσεις των λαών της Αρκτικής, υποθέτοντας ότι οφείλεται σε εκκένωση στατικού ηλεκτρισμού.
Η σύγχρονη εποχή και οι «μύθοι του τουρισμού»
Παρά την επιστημονική γνώση, οι μύθοι για το σέλας συνεχίζουν να ζουν, όπως ο αστικός θρύλος ότι Ιάπωνες τουρίστες ταξιδεύουν για να «συλλάβουν παιδί» κάτω από το σέλας για τύχη. Ανθρωπολόγοι και ιστορικοί επισημαίνουν ότι παραμένουν άγνωστες ιστορίες σε γλώσσες και κοινότητες που διαφυλάσσουν τις παραδόσεις τους. Οι μυστηριώδεις αυτές λάμψεις, άλλοτε φοβερά σημάδια, άλλοτε θεϊκές προειδοποιήσεις και άλλοτε εντυπωσιακό φυσικό φαινόμενο, παραμένουν ένα από τα πιο συναρπαστικά παραδείγματα της ερμηνείας του ουρανού από τον άνθρωπο.
