Η 3η του Σεπτέμβρη 1974 δεν είναι απλώς μια ημερομηνία στο πολιτικό ημερολόγιο. Είναι τομή. Είναι η στιγμή που η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης απέκτησε μια νέα φωνή, που μίλησε για εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία. Η διακήρυξη του Ανδρέα Παπανδρέου δεν ήταν ένα στερεότυπο κείμενο αλλά αποτέλεσε το πολιτικό εφαλτήριο των γενιών που αναζητούσαν δικαίωση.

Το ΠΑΣΟΚ, από εκείνη τη μέρα, άλλαξε τον ρου της χώρας με προγραμματικό πλαίσιο και κυβερνητική θητεία, έβαλε «το άλλο μισό» των Ελλήνων στο κέντρο μιας διχασμένης μεταεμφυλιακής και μεταδικτατορικής χώρας, θεσμοθετώντας την Εθνική Συμφιλίωση. Από την εδραίωση του Κοινωνικού Κράτους με το Εθνικό Σύστημα Υγείας, τις μεγάλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, την κατοχύρωση δικαιωμάτων και τη στήριξη των ασθενέστερων, μέχρι την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, το Κίνημα σφράγισε με το αποτύπωμά του τη σύγχρονη Ελλάδα. Για δεκαετίες, το πράσινο σύμβολο δεν ήταν απλώς κομματικό έμβλημα –ήταν σημείο αναφοράς-προσδοκίας για εκατομμύρια Έλληνες.

Οι σκιές της πορείας
Κι όμως, η ιστορία του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν μόνο φως. Στη διαδρομή των πενήντα ενός χρόνων, οι αδυναμίες έγιναν συχνά πληγές. Ο κομματισμός και οι πελατειακές σχέσεις, η αλαζονεία της εξουσίας, οι καθυστερήσεις στις μεταρρυθμίσεις, έφθειραν την εικόνα του. Η κοινωνική βάση, που είχε εναποθέσει τις ελπίδες της στο κίνημα, ένιωσε πολλές φορές προδομένη.

Ακόμα πιο βαριά υπήρξαν τα χτυπήματα από μέσα. Οι «επιλήσμονες του καθήκοντος» –στελέχη που ανδρώθηκαν πολιτικά στο ΠΑΣΟΚ, αλλά στη συνέχεια ξέχασαν τις αξίες και τα ιδανικά που τους ανέδειξαν– έπληξαν το κόμμα περισσότερο από κάθε εξωτερικό αντίπαλο. Και οι αποχωρήσαντες «γενίτσαροι», που έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε άλλα κόμματα εξουσίας, επιβεβαίωσαν ότι για αυτούς, η πολιτική ήταν μέσο προσωπικής ανέλιξης κι όχι συλλογικής προσφοράς.

Το αποτέλεσμα ήταν το ΠΑΣΟΚ να βρεθεί αντιμέτωπο με την πιο σκληρή δοκιμασία της ιστορίας του: την απώλεια της εμπιστοσύνης. Και αυτή η απώλεια αποδείχτηκε πολύ πιο δύσκολη από οποιαδήποτε εκλογική ήττα.

Η αναγκαία αυτοκριτική
Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί χωρίς γενναία αυτοκριτική. Όχι τυπική, αλλά ουσιαστική. Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να αναμετρηθεί με τα λάθη του, να αναγνωρίσει τις πληγές που άνοιξε, να αποδεχθεί ότι συχνά έγινε μηχανισμός εξουσίας και όχι φορέας κοινωνικής απελευθέρωσης. Μόνο έτσι μπορεί να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη.

Αλλά η αυτοκριτική δεν αρκεί. Χρειάζεται όραμα. Χρειάζεται πρόταση. Χρειάζεται ξανά ένα πολιτικό σχέδιο που θα απαντά στο σήμερα και όχι στο ιστορικό χθες.

Η πρόκληση του σήμερα
Σήμερα, μισό αιώνα μετά, η Ελλάδα δεν είναι η ίδια. Οι ανάγκες, οι προτεραιότητες, οι προκλήσεις είναι διαφορετικές:
• Η κλιματική κρίση απειλεί τον τρόπο ζωής μας και ζητά ριζοσπαστικές πολιτικές για πράσινη ανάπτυξη.
• Η τεχνολογική επανάσταση - ΑΙ αλλάζει την εργασία και τη γνώση, απαιτώντας νέες δεξιότητες και επενδύσεις στην παιδεία.
• Οι ανισότητες βαθαίνουν, αφήνοντας πίσω τους νέους, τους εργαζόμενους, τους αγρότες, τις μικρές επιχειρήσεις.
• Η δημογραφική πρόκληση και η μετανάστευση διαμορφώνουν νέα κοινωνικά δεδομένα.
• Η διεθνής αστάθεια θέτει ζητήματα εθνικής ασφάλειας και στρατηγικής αυτονομίας.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, το ΠΑΣΟΚ καλείται να απαντήσει στο ερώτημα: μπορεί ξανά να γίνει δύναμη αλλαγής;

Το νέο μοντέλο Κράτους: Αποκέντρωση - Αυτοδιοίκηση και Περιφερειακή Ανάπτυξη
Η Ελλάδα δεν μπορεί να προχωρήσει με ένα Κράτος εγκλωβισμένο στο Μέγαρο Μαξίμου, συγκεντρωτικό, γραφειοκρατικό, των απ’ ευθείας αναθέσεων σε λίγους και εκλεκτούς, των σκανδάλων, της αδιαφάνειας και της ανασφάλειας. Αυτό πρέπει να κατεδαφιστεί και να αλλάξει. Το μέλλον απαιτεί ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης με πυρήνα την αυτοδιοίκηση. Ένα Κράτος που θα εμπιστεύεται τις τοπικές κοινωνίες, θα τους δίνει πόρους και αρμοδιότητες, και θα στηρίζει την ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη.

Μόνο έτσι μπορεί να ζωντανέψει ξανά η ελληνική ύπαιθρος, να κρατηθούν οι νέοι στον τόπο τους, να αποκτήσουν πνοή οι αγροτικές περιοχές, οι μικρές πόλεις, τα νησιά. Η αυτοδιοίκηση δεν είναι απλώς θεσμός∙ είναι το εργαλείο για μια Ελλάδα δίκαιη, αποκεντρωμένη και βιώσιμη.

Η προοπτική του αύριο
Το ΠΑΣΟΚ μπορεί να αποκτήσει ξανά κεντρικό ρόλο, αν επιλέξει να επενδύσει:
• Στην παιδεία και την καινοτομία, ώστε η χώρα να μην μείνει ουραγός.
• Στην προστασία της εργασίας και των συντάξεων, με σταθερότητα και αξιοπρέπεια για τους εργαζόμενους και τους απόμαχους της εργασίας.
• Στην δίκαιη πράσινη μετάβαση, με έργα που θα αλλάξουν την καθημερινότητα.
• Στη στήριξη των αδύναμων, γιατί εκεί κρίνεται η ψυχή της προόδου.
• Στην αναγέννηση της δημοκρατίας, με θεσμούς που δεν θα λυγίζουν μπροστά σε συμφέροντα.
• Στην αυτοδιοίκηση και την περιφέρεια, ως βάση για το νέο παραγωγικό μοντέλο της χώρας.

Η συνταγματική αναθεώρηση πρέπει να αποτελέσει κεντρικό πυλώνα αυτού του σχεδίου:
• Με θεσμική συγκρότηση ενός πραγματικού κράτους δικαίου.
• Με την αναθεώρηση της βουλευτικής ασυλίας, ώστε να πάψει να λειτουργεί ως προνόμιο ασυδοσίας.
• Με θεσμοθέτηση θητειών στο κράτος και στην αυτοδιοίκηση, ώστε η εξουσία να πάψει να είναι επάγγελμα και να γίνει λειτούργημα.
• Με θεσμούς διαφάνειας και λογοδοσίας που θα αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στη δημοκρατία.

Το ΠΑΣΟΚ έχει ιστορία, αλλά δεν μπορεί να ζει από αυτήν. Έχει ρίζες, αλλά δεν μπορεί να μένει κολλημένο στο χώμα. Το μέλλον του θα κριθεί από την ικανότητά του να ξαναγίνει κίνημα, να εκφράσει τους πολλούς και όχι τους λίγους, να μιλήσει με αλήθεια στη νέα γενιά που αναζητά δικαιοσύνη και προοπτική.

Η πρόκληση για το ΠΑΣΟΚ σήμερα δεν είναι μόνο να τιμήσει την ιστορία του, αλλά να ξαναγίνει κόμμα κοινωνικής πλειοψηφίας με πολιτική πρόταση που απαντά στις αγωνίες της νέας γενιάς: την ανασφάλεια της εργασίας, την ακρίβεια, την κλιματική κρίση, τη φυγή των νέων στο εξωτερικό.

Η 3η του Σεπτέμβρη δεν είναι απλώς μια επέτειος. Είναι υπενθύμιση ότι η πολιτική μπορεί να αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων. Σήμερα, 51 χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ έχει μπροστά του μια ιστορική επιλογή: να παραμείνει σκιά του παρελθόντος ή να ξαναγίνει φορέας του μέλλοντος.

Αν επιλέξει τον δρόμο της αλήθειας, της αυτογνωσίας και της τόλμης, τότε μπορεί να ανατείλει ξανά –όχι μόνο σαν μνήμη, αλλά σαν δύναμη ελπίδας για την Ελλάδα του αύριο. Γιατί το μέλλον δεν χαρίζεται∙ κατακτιέται. Η νέα σελίδα γράφεται με ευθύνη και αλήθεια…