του Ηλία Παναγιωτακάκου
Το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό για να αντιμετωπίζεται με επικοινωνιακά πυροτεχνήματα. Η έλλειψη εργατών γης δεν είναι ούτε μια συγκυριακή δυσκολία ούτε μια προσωρινή κρίση· είναι ένα χρόνιο, δομικό πρόβλημα που απειλεί την ίδια τη βιωσιμότητα της ελληνικής αγροτικής παραγωγής.
Από τη Μακεδονία έως την Κρήτη και από τη Θεσσαλία έως τη Λακωνία, η κραυγή των παραγωγών είναι κοινή: λείπουν τα χέρια που κρατούν τη γη όρθια.
Η πραγματικότητα της υπαίθρου
Η ελληνική γεωργία στηρίζεται εδώ και δεκαετίες στην εποχική εργασία αλλοδαπών εργατών.
Χιλιάδες άνθρωποι από τρίτες χώρες –την Αλβανία, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, την Αίγυπτο– εργάζονται στα χωράφια, στα θερμοκήπια, στις ελιές, στα πορτοκάλια και στα φρούτα. Χωρίς αυτούς, πολλά προϊόντα δεν θα έφταναν ποτέ στο ράφι.
Όμως οι διαδικασίες μετάκλησης εργατών γης παραμένουν περίπλοκες, αργές και αποσπασματικές. Οι εγκρίσεις καθυστερούν μήνες, οι παραγωγοί δεν μπορούν να προγραμματίσουν και τα χωράφια κινδυνεύουν να μείνουν ασυγκόμιστα. Κάθε καθυστέρηση σημαίνει απώλεια παραγωγής, εισοδήματος και ανταγωνιστικότητας.
Η ιδιαιτερότητα της Πελοποννήσου και της Λακωνίας
Η Πελοπόννησος αποτελεί μια από τις πιο δυναμικές αγροτικές περιφέρειες της χώρας, με έντονα εξαγωγικό χαρακτήρα και προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας –ελαιόλαδο, πορτοκάλια, σταφύλια, κηπευτικά.
Στη Λακωνία ειδικά, η ελαιοκαλλιέργεια και οι πορτοκαλαιώνες είναι πυλώνας της οικονομίας του τόπου, προσδιορίζοντας την ταυτότητα της.
Όμως, οι αγρότες εκτός των προβλημάτων του κόστους παραγωγής, αντιμετωπίζουν κάθε χρόνο το ίδιο πρόβλημα: λείπουν τα χέρια για τη συγκομιδή των προϊόντων. Η τοπική ιδιαιτερότητα –με ορεινά χωριά, μεγάλες αποστάσεις και μικρούς οικογενειακούς κλήρους– καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την προσέλκυση εργατών.
Όταν οι διαδικασίες μετακλήσεων καθυστερούν, οι ελιές και τα πορτοκάλια μένουν πάνω στα δέντρα, με ανυπολόγιστες συνέπειες για τους παραγωγούς και το εθνικό προϊόν που έχει καταξιωθεί διεθνώς.
Νόμοι υπάρχουν, λύσεις όχι
Η ισχύουσα νομοθεσία (Ν. 4251/2014 και Ν. 5078/2023) προβλέπει τη μετάκληση εποχικών εργατών και τη δυνατότητα νομιμοποίησης όσων εργάζονται ήδη στον πρωτογενή τομέα.
Στην πράξη όμως, η εφαρμογή είναι χαοτική:
- οι αιτήσεις στοιβάζονται,
- οι εγκρίσεις αργούν,
- και οι αγρότες παρακολουθούν ανήμποροι τη γη τους να μένει ακαλλιέργητη.
Η αδήλωτη εργασία παραμένει διαδεδομένη, ενώ πολλοί εργάτες ζουν σε δύσκολες και απάνθρωπες συνθήκες. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο κοινωνικό· είναι βαθιά οικονομικό. Κάθε μέρα καθυστέρησης μεταφράζεται σε χαμένη παραγωγή και σε προϊόντα που δεν μπορούν να βγουν εγκαίρως στην αγορά.
Η ανάγκη μιας εθνικής στρατηγικής
Η Ελλάδα δεν μπορεί κάθε χρόνο να αιφνιδιάζεται από το ίδιο αδιέξοδο. Απαιτείται εθνικό σχέδιο για την αγροτική εργασία, που θα συνδυάζει τη νομιμότητα, την ταχύτητα, τη διαφάνεια και τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι προτάσεις για την άρση του αδιεξόδου περιλαμβάνουν:
- Εθνικό Μητρώο Εργατών Γης
Δημιουργία ενιαίας ηλεκτρονικής πλατφόρμας, όπου θα καταγράφονται οι διαθέσιμοι εργάτες από τρίτες χώρες και οι ανάγκες ανά περιφέρεια και καλλιέργεια. Η αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης θα γίνεται σε πραγματικό χρόνο, χωρίς μεσάζοντες και καθυστερήσεις.
- Ψηφιακή επιτάχυνση των μετακλήσεων
Η γραφειοκρατία πρέπει να καταργηθεί. Πλήρης ψηφιοποίηση των διαδικασιών με ανώτατο χρόνο διεκπεραίωσης 30 ημερών και δυνατότητα προ-εγκεκριμένων ποσοστώσεων για κρίσιμες περιόδους, όπως η ελαιοσυλλογή στη Λακωνία.
- Διακρατικές συμφωνίες εργασίας
Υπογραφή διμερών συμφωνιών με χώρες προέλευσης εργατών, όπως το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν και η Γεωργία, με διασφαλισμένα δικαιώματα, στέγαση και ασφάλιση. Η εμπειρία της Ιταλίας και της Ισπανίας δείχνει ότι τέτοια μοντέλα λειτουργούν αποτελεσματικά.
- Νομιμοποίηση όσων ήδη εργάζονται
Χιλιάδες εργάτες ζουν και εργάζονται στη χώρα επί χρόνια χωρίς έγγραφα. Μπορεί να εφαρμοστεί ένα σύστημα προσωρινής νομιμοποίησης για όσους αποδεδειγμένα εργάζονται στη γεωργία, με στόχο την ασφάλιση και τη φορολογική ένταξη.
- Κίνητρα για Έλληνες εργαζομένους
Η αγροτική εργασία πρέπει να γίνει ελκυστική και αξιοπρεπής. Προτείνονται:
- επιδότηση διαμονής και μετακίνησης για εποχικούς,
- ασφαλιστικά κίνητρα για νέους αγρότες,
- προγράμματα κατάρτισης εργατών γης μέσω της ΔΥΠΑ.
- Ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης
Η Πολιτεία πρέπει να θεσπίσει υποχρεωτικές προδιαγραφές στέγασης και υγιεινής, με ενίσχυση συνεταιρισμών για τη δημιουργία αξιοπρεπών καταλυμάτων. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι πολυτέλεια· είναι προϋπόθεση παραγωγής.
- Περιφερειακά Κέντρα Εποχικής Εργασίας
Ανά περιφέρεια να λειτουργούν Κέντρα Συντονισμού Εποχικής Εργασίας, με τη συμμετοχή Δήμων, συνεταιρισμών και υπηρεσιών. Θα συντονίζουν τις ανάγκες, θα κατανέμουν το εργατικό δυναμικό και θα επιλύουν πρακτικά ζητήματα διαμονής και μετακίνησης.
- Κοινωνική ένταξη και διαφάνεια
Οι εργάτες γης δεν είναι «περαστικοί». Πολλοί ζουν εδώ χρόνια, έχουν φίλους, οικογένειες, δεσμούς. Προγράμματα εκμάθησης ελληνικής γλώσσας και πολιτισμικής ένταξης μπορούν να χτίσουν εμπιστοσύνη και να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή.
Πέρα από τη συγκομιδή
Το πρόβλημα των εργατών γης δεν αφορά μόνο τα χωράφια. Αφορά το μέλλον της ελληνικής υπαίθρου, την ανταγωνιστικότητα της αγροτικής οικονομίας και τη δημογραφική ισορροπία της χώρας.
Σε μια Ελλάδα που γερνά και αδειάζει, οι άνθρωποι που έρχονται από τρίτες χώρες για να δουλέψουν στη γη μας, κρατούν ζωντανή την καρδιά της περιφέρειας.
Στη Λακωνία, κάθε ελιά που καρπίζει είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς –του Έλληνα αγρότη που επιμένει και του ξένου εργάτη που ιδρώνει πλάι του.
Η πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει το ζήτημα με σοβαρότητα, σχέδιο και ανθρωπιά.
Γιατί πίσω από κάθε σταγόνα ελαιόλαδο, κάθε επιτραπέζιας ελιάς και πορτοκαλιού υπάρχει μια αγροτική οικογένεια που στηρίζει την ελληνική γη.
