«Έξω πάμε καλά», ήταν η περίφημη φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αναφορικά με την πλήρη στήριξη του Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν στην ελληνική προσπάθεια ένταξης στην ΕΟΚ το 1981. Ο «Εθνάρχης» ήθελε να υποδηλώσει τη φανερή δυσαρμονία μεταξύ της κακής κατάστασης που επικρατούσε στο εσωτερικό και της καλής εξωτερικής εικόνας της χώρας.
Κάτι τέτοιο -φαίνεται ότι- ταιριάζει γάντι και στην περίπτωση της Λακωνίας. Πού εδράζεται ο άτυπος παραλληλισμός και η πρόχειρη αυτή διαπίστωση; Πως ο τόπος μας, αν κι «εντός τειχών» συχνά γνωρίζει απαξίωση και υποβάθμιση, ακόμα και από τους ντόπιους, εκτός συνόρων και δη στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού επιδοκιμάζεται σθεναρά. Και μάλιστα από νεαρούς μελλοντικούς επιστήμονες.
Ομάδες φοιτητών από πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και οι συνοδοί καθηγητές τους, συγκεκριμένα, επισκέφθηκαν δύο φορές τη Λακωνία, τον Δεκέμβριο του 2024 και τον Ιανουάριο του 2025. Απροσδόκητα και ασμένως, λοιπόν, τα μέλη των αμερικανικών αποστολών στον νομό έμειναν εντυπωσιασμένα κι εξέφρασαν ύμνους, από τις επισκέψεις τους σε διάφορες περιοχές του νομού, μεταξύ των οποίων, αξιοθέατα, αλλά και καλλιέργειες και παραγωγικές μονάδες. Τόσο για τον τόπο, όσο και για τους ανθρώπους του, είχαν μια καλή κουβέντα φοιτητές και καθηγητές, που σίγουρα σχεδιάζουν επάνοδο στο μέλλον.
Ένας Λακωνολάτρης καθοδηγητής
Ο «Λακωνικός Τύπος» είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με τον Έλληνα Καθηγητή στις ΗΠΑ, κ. Ηλία Τομάζο, ο οποίος συνόδεψε, για μία ακόμα φορά, τους φοιτητές διαφόρων εθνικοτήτων στο ταξίδι τους στην Ελλάδα. Ο Ηλίας Τομάζος, διακεκριμένος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας «Παιδεία», πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο εν λόγω ακαδημαϊκό ίδρυμα. Ήταν δε, από τους εμπνευστές και πρωτεργάτες στη δημιουργία του Σπαρτιατικού Μουσείου (Spartan Museum), στο οποίο φιλοξενείται μόνιμη έκθεση, με ακριβή αντίγραφα από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης. Παροιμιώδης η αγάπη και ο θαυμασμός που τρέφει για τη Λακωνία, φροντίζοντας να την εκδηλώνει διαρκώς και παντοιοτρόπως.
«Οι Λάκωνες παραγωγοί
έχουν εξαιρετική ηθικότητα»
Όπως περιγράφει αποκλειστικά στον «ΛΤ» ο καταγόμενος από τη Ρόδο, Ηλίας Τομάζος, κατά τις πρόσφατες περιοδείες στη Λακωνία, «επισκεφτήκαμε καλλιέργειες, ελαιοτριβεία, τυροκομεία, αλευρόμυλους και άλλες μονάδες». Δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του για την εμπειρία: «Όλοι έμειναν πολύ εντυπωσιασμένοι. Οι παραγωγοί και συνεταιριστές της Λακωνίας έχουν εξαιρετική ηθικότητα. Μεριμνούν για την ποιότητα των προϊόντων τους και την υγιεινή διατροφή. Είναι υψηλή η φροντίδα για τη διασφάλιση της υγιεινής στα αγαθά που παράγουν. Προσέχουν και την παραμικρή λεπτομέρεια». Συνεχίζει ο ίδιος: «Η Ελλάδα και η Λακωνία ειδικότερα είναι από τους πιο ιστορικούς τόπους. Μάλιστα, οι φοιτητές μας ψήφισαν το πρόγραμμα επισκέψεων στην Ελλάδα ως το καλύτερο σε επίπεδο Μεσογείου. Δεν το περίμενα», εκμυστηρεύεται ο καθηγητής. Εδώ, πρέπει να σημειωθεί, ότι οι βασικοί προορισμοί των φοιτητών στην Ελλάδα, είναι εκτός από τη Λακωνία, η Θεσσαλονίκη και η Ρόδος, κατά κύριο λόγο. «Εμείς οι Έλληνες είμαστε πολύ καλύτεροι απ’ ό,τι νομίζουμε», λέει σε άλλο σημείο με δόση υπερηφάνειας ο σοφός αλλά και ακαταπόνητος ακαδημαϊκός. Κι εξηγείται: «Όχι μόνο σε επίπεδο Πολιτισμού, με τον πλούσιο αρχαιολογικό και μνημειακό πλούτο, αλλά και στον Πρωτογενή Τομέα».
Μια αντιπροσωπευτική εμπειρία
γεμάτη Λακωνία μέσα σε λίγες μέρες
Στην πλειοψηφία τους οι φοιτητές ήταν Αμερικανοί και Ελληνοαμερικανοί, αλλά και υπήκοοι άλλων χωρών του πλανήτη. Ανάμεσα σε αυτούς και Λάκωνες, από περιοχές όπως το Γεράκι, ο Γέρακας, η Μονεμβασιά κ.α.. Ακόμα και μια μαθήτρια ετών 80(!) επισκέφτηκε τις ρίζες της για πρώτη φορά, σε Ασήμι-Κροκεές.
Στην ολιγοήμερη παραμονή τους στη Λακωνία στις αρχές Ιανουαρίου, φοιτητές του Πανεπιστημίου Johnson & Wales University και οι συνοδοί καθηγητές πρόλαβαν να γεμίσουν το πρόγραμμά τους. Επισκέφθηκαν παραγωγική μονάδα στη Συκέα Δ. Μονεμβασίας, ελαιοτριβείο στον Πασσαβά Ανατ. Μάνης, που ο κ. Τομάζος χαρακτήρισε «από τα πιο προηγμένα», εστιατόριο στο Χωσιάρι Ανατ. Μάνης, που του έκανε εντύπωση για «την ποιότητα, τη φροντίδα και τη φιλοξενία». Από το Οινοποιείο Τσιμπίδης στη Μονεμβασιά, «μας έφεραν να δοκιμάσουμε τον ξακουστό “Οίνο Μαλβαζία”», σημειώνει ο Ροδίτης Καθηγητής.
Στη Σπάρτη ξεναγήθηκαν στους φούρνους Μάζη και Νικητέα, γνωρίζοντας τα μυστικά της αρτοποιίας. Μάλιστα, για τον Νίκο Μάζη, ο Ηλίας Τομάζος είχε έναν έξτρα καλό λόγο: «Νοιάζεται πάρα πολύ. Μας έχει βοηθήσει και παλαιότερα σε διάφορες δράσεις». Έτσι, το πανεπιστήμιο θέλησε να τον τιμήσει, απονέμοντάς του το «πιστοποιητικό εκτίμησης».
Οι φοιτητές μυήθηκαν και εξοικειώθηκαν και με το λιομάζωμα, διαδικασία-σήμα κατατεθέν του νομού. Μάζεψαν συγκεκριμένα ελιές στον ελαιώνα του Βασίλη Σκρουμπέλου, στους «βόρειους δήμους» της Λακεδαίμονος, μένοντας με άριστες εντυπώσεις από την πρωτόγνωρη γι’ αυτούς δραστηριότητα.
Ιδιαίτερη μνεία επεφύλασσε ο Ηλίας Τομάζος στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Πετρίνας, που επίσης αποτέλεσε σταθμό του πρόσφατου γύρου στη Λακωνία. Ο Καθηγητής έκανε χαρακτηριστικά λόγο για «ίσως τον καλύτερο συνεταιρισμό στην Ελλάδα. Αυτό προκύπτει από τις εκτιμήσεις και όσα ξέρουμε από τις επισκέψεις μας».
Χαρακτηριστική είναι και η αναφορά που έκανε για την επίσκεψη ο ΑΣ Πετρίνας: Όπως περιγράφουν μεταξύ άλλων, «κατά τη διάρκεια της ξενάγησης, διακρίναμε τον ενθουσιασμό και την έντονη ικανοποίηση φοιτητών και καθηγητών, που από την πρώτη στιγμή έγιναν ένα με την ομάδα του συνεταιρισμού μας. Η συνεχής ενημέρωση και οι αλλεπάλληλες συζητήσεις εστίαζαν τόσο στα πρότυπα ποιότητας που εφαρμόζουμε και στο επίπεδο γραμμής παραγωγής όσο και στον άρτιο μηχανολογικό μας εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας».
«Αν δεν περνούσε ο κύκλος σπουδών
από την Ελλάδα, δεν θα είχε αξιώσεις»
Το πρόγραμμα επισκέψεων φοιτητών από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1985, συμπληρώνει δηλαδή 40 χρόνια, όπως γνωστοποιεί ο Ηλίας Τομάζος και τονίζει: «Αν δεν περνούσε ο κύκλος σπουδών από την Ελλάδα, δεν είχαν αξιώσεις τα εκπαιδευτικά προγράμματα που προσφέρουμε. Η Ελλάδα παραμένει υπερδύναμη», τονίζει χαρακτηριστικά. Ειδικά, για τους απόδημους Λάκωνες παρατηρεί με οξυδέρκεια: «Για να κρατηθεί η ομογένεια πρέπει να φέρουμε τα παιδιά στην Ελλάδα».
Ο Καθηγητής επισημαίνει ότι οι επισκέψεις διενεργούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και μάλιστα τον Μάρτιο έχει προγραμματιστεί νέα εκπαιδευτική αποστολή στη Λακωνία.
Η Λακωνία μία εκ των 3 βάσεων στην Ελλάδα
Στους στόχους των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων των ΗΠΑ, που συνεργάζεται ο Ηλ. Τομάζος, είναι η δημιουργία βάσεων σε 3 περιοχές της Ελλάδας, που θα λειτουργούν ως αφετηρία για τη εξακτίνωση των εξορμήσεων σε άλλες τοποθεσίες. Η Λακωνία συγκαταλέγεται άκρως κολακευτικά σε αυτή την τριάδα, που περιλαμβάνει ακόμα τη Θεσσαλονίκη και τη Ρόδο. «Επιθυμούμε να έχουμε έναν μόνιμο τόπο βάσης και διαμονής στη Λακωνία. Με τα δικά μας μέσα να μπορούμε να επισκεφθούμε και άλλες περιοχές της Πελοποννήσου», μεταφέρει ο κ. Τομάζος.
«Να δούμε τι θα κάνουμε
εμείς για την πατρίδα μας»
Ο Ηλίας Τομάζος, μετά από σχετική ερώτησή μας, αναφέρεται και στο επίπεδο συνεργασίας με τις τοπικές αρχές και φορείς: «Έχουμε συναντήσεις με δημάρχους και άλλους εκπροσώπους φορέων. Όμως, αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι η πατρίδα μας είναι γονατισμένη. Δεν ζητούμε βοήθεια από κανένα. Με τα δικά μας μέσα θέλουμε να δημιουργήσουμε και να συνεισφέρουμε στην ανάδειξη και ενίσχυση του τόπου. Πάρτε για παράδειγμα το Σπαρτιατικό Μουσείο στο Κονέκτικατ. Είναι ένα έργο προσφοράς. Πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε εμείς για την πατρίδα μας…», λέει με αφοπλιστική ειλικρίνεια και αλτρουισμό που σπανίζει.
«Δικαίωση για εμάς το Σπαρτιατικό Μουσείο»
Η άκρως ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική συζήτηση με τον Ηλία Τομάζο, που διήρκεσε άνω του μισάωρου, δεν θα μπορούσε να παραλείψει το Σπαρτιατικό Μουσείο (Spartan Museum). Υπήρξε βασικός συντελεστής για την υλοποίησή του, πάνω στο όραμα που χάραξε η Παλλακωνική Ομοσπονδία Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και Καναδά.
Πρόκειται για ένα ζωντανό κέντρο προβολής του Ελληνικού Πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας που λειτουργεί στην πανεπιστημιούπολη της Πολιτείας του Κονέκτικατ στο πανεπιστήμιο UConn, όπου φοιτούν 25.000 προπτυχιακοί και 10.000 μεταπτυχιακοί φοιτητές, από όλο τον κόσμο. Το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών «Παιδεία» στο οποίο διδάσκονται ο ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική γλώσσα, αποτελείται από το Εκπαιδευτικό Κτίριο «Μακεδονία», το ανοιχτό θέατρο «Μέγας Αλέξανδρος», ακριβές μαρμάρινο αντίγραφο των αρχαίων ελληνικών θεάτρων, χωρητικότητας 700 θέσεων, το Ελληνορθόδοξο Παρεκκλήσι των Τριών Ιεραρχών, καθώς και το Μουσείο της Αρχαίας Σπάρτης. Το μουσείο διαθέτει μόνιμη έκθεση, με ακριβή αντίγραφα από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης -δωρεά του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού και του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων- και πλούσιο εποπτικό υλικό με τη φροντίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας. «Είναι το ωραιότερο μουσείο, εκτός Ελληνισμού. Αποτελεί δικαίωση για εμάς», σημειώνει ο κ. Τομάζος και περιγράφει: «Το μουσείο παρουσιάζει τη ζωή στην Αρχαία Σπάρτη. Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων πιστό αντίγραφο-τοιχογραφία του Λεωνίδα από τη Μάχη των Θερμοπυλών».
Ο Καθηγητής αποκαλύπτει στον «ΛΤ» πως το βασικό πλάνο προβλέπει εγκαίνια του μουσείου στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2025, παρουσία μάλιστα του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, κατόπιν σχετικής δέσμευσης του ιδίου.
Ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί
Το έρεισμα για την εξωστρέφεια της Λακωνίας εν είδει ακαδημαϊκού τουρισμού, το έδωσε ο Ηλίας Τομάζος, το «γάντι» περνάει όμως και στις τοπικές αρχές-φορείς. Μπορεί ο αξιότιμος Καθηγητής να ξεκαθαρίζει στη συνέντευξή του, ότι το εγχείρημα δεν προσβλέπει σε κίνητρα ή ανταλλάγματα, ωστόσο ο τόπος πρέπει εμπράκτως να (απο)δείξει πως ξέρει να αγκαλιάζει και να υποστηρίζει τους ένθερμους πρεσβευτές του. Η πόρτα έχει διανοιχθεί διάπλατα για την καθιέρωση της Λακωνίας ως μιας τοπικής έδρας πανεπιστημίων του εξωτερικού, με εξαγώγιμα «προϊόντα» την Πρωτογενή Παραγωγή, την Ιστορία, τον Πολιτισμό και των συνακόλουθων ωφελημάτων που ενέχει κάτι τέτοιο. Είναι σε γνώση των ντόπιων αξιωματούχων τα πρότζεκτ, υπάρχει «ζύμωση» κι ενδιαφέρον και, κυρίως, η ικανότητα να αξιοποιηθεί και να ενισχυθεί μια τέτοια προοπτική; Ή απλώς ο τόπος θα μείνει απλός «θεατής» σε μια διεκπεραιωτική διαχείριση, αφήνοντας τα «τρένα» να φύγουν για άλλους σταθμούς και πολιτείες, όπως τόσες και τόσες φορές στο παρελθόν;
