Στην «καρδιά» του Γυθείου, επί της οδού Βασιλέως Γεωργίου, ένα από τα πιο επιβλητικά νεοκλασικά αρχοντικά της πόλης στέκει ξεχασμένο, τα παράθυρα κλειστά, οι πόρτες σφραγισμένες. Το λιθόκτιστο κτίριο με την ξύλινη τετράρριχτη στέγη, τα βυζαντινά κεραμίδια και τις περίτεχνες μαρμάρινες λεπτομέρειες του, δεν είναι απλώς ένα κομμάτι αρχιτεκτονικής ιστορίας. Είναι μια ζωντανή μαρτυρία της κοινωνικής ζωής και της ακμάζουσας εποχής του Γυθείου του προηγούμενου αιώνα. Αυτό ήταν το σπίτι της οικογένειας Σταυριανάκου, μιας από τις πλέον επιφανείς οικογένειες της πόλης. Η αείμνηστη Μαρία Σταυριανάκου, κόρη του Δημητρίου και της Χαρίκλειας, έζησε εκεί με τον αδελφό της Αντώνη.
Με την ιδιόγραφη διαθήκη της, που συνέταξε στις 24 Φεβρουαρίου 1984, η Μ. Σταυριανάκου όρισε την οικία των γονιών της να γίνει Πνευματικό Κέντρο, υπό τη διαχείριση της τότε επονομαζόμενης Ιεράς Μητρόπολης Γυθείου. Σκοπός της ήταν να παραμείνει ζωντανό το πνεύμα του σπιτιού, να συνεχίσει να προσφέρει στην κοινωνία και τον πολιτισμό της πόλης που τόσο αγάπησε.
Όμως σήμερα, το νεοκλασικό αρχοντικό στέκει «κουφάρι». Τα σημάδια του χρόνου είναι εμφανή, ενώ η σιωπή του κτιρίου μοιάζει να κρατάει μέσα της τις αναμνήσεις μιας ολόκληρης εποχής. Η πόλη χάνει έναν από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς και πολιτιστικούς θησαυρούς της, ενώ η ανακαινιστική του προοπτική παραμένει στον αέρα.
Πολλά νεοκλασικά κτίρια κοσμούν την πόλη του Γυθείου. Αρκετά από αυτά έχουν ανακαινισθεί και συνεχίζουν να γράφουν σελίδες στη νεότερη ιστορία της αρχιτεκτονικής. Ωστόσο, υπάρχουν αρχιτεκτονικά στολίδια που βυθίζονται στη σιωπή τους και περιμένουν το «φιλί της ζωής» για να «αναστηθούν».
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
του κτιρίου Σταυριανάκου
Αναλυτικά, τα επιπλέον ειδικά χαρακτηριστικά του κτιρίου: Συμπαγές στηθαίο με πεσσίσκους, επιχρισμένες όψεις με τριπτό επίχρισμα, γείσο (τραβηχτό επίχρισμα), συνδετήριο κυμάτιο (τραβηχτό επίχρισμα), ζωοφόρος (τραβηχτό επίχρισμα), επιστήλιο, ανοίγματα με πλαίσια (από επίχρισμα), παράθυρα με διακοσμημένα θωράκια σε εσοχή, ξύλινα κουφώματα, εξώφυλλα γαλλικά, εξώθυρα ξύλινη ταμπλαδωτή υαλωτή με φεγγίτη και σφυρήλατα κιγκλιδώματα, προθήκες ξύλινες, ταμπλαδωτή με υαλοστάσιο, ασφάλειες προθηκών – ρολά, εξώστες μαρμάρινοι, φουρούσια μαρμάρινα.
Η ιστορία του
Το κτίριο της Βασίλεως Γεωργίου ήταν ιδιοκτησία της Μαρίας Σταυριανάκου, η οποία διέμενε σε αυτό με τον αδελφό της Αντώνη, όπως αναφέρει στον «ΛΤ» η Ελένη Τζανετάκου. Ήταν η οικία των σεβαστών γονιών τους. Ο αδελφός της, Αντώνης Σταυριανάκος, είχε διατελέσει δήμαρχος Γυθείου και ήταν μεγαλομπάκαλης της περιοχής. Το παντοπωλείο του ήταν ένα από τα καταστήματα που βρίσκονται στο ισόγειο του κτιρίου. Δεν υπάρχει βλέμμα που να μην έχει «χαζέψει» τις περίτεχνες λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής και τη χαρακτηριστική νεοκλασική αισθητική του.
Μεγάλη και επιφανής ήταν η οικογένεια του Δημητρίου και της Χαρίκλειας Σταυριανάκου και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εποχή της ακμής του Γυθείου. Τα τέκνα τους ήταν: η Ποτίτσα, η Σταυρούλα, η Αντωνία, ο Αντώνης και η Μαρία.
Τελευταίες σελίδες της ιστορίας του
Σύμφωνα με την Ελ. Τζανετάκου, μετά τον θάνατο του αδελφού της, η Μαρία Σταυριανάκου πήρε την τελευταία και μεγάλη απόφαση της ζωής της, προκειμένου να ρυθμίσει το παρόν και το μέλλον της περιουσίας της. Πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν να αφήνουν στην τύχη τους τα υπάρχοντά τους και αποφασίζουν να γράψουν τις τελευταίες σελίδες της ζωής τους τακτοποιώντας τα με τάξη. Θέλουν να νιώθουν σιγουριά ότι αφήνουν πίσω τους αυτά που αγαπήσανε σε «καλά χέρια».
Το ημερολόγιο έγραφε 24 Φεβρουαρίου 1984, όταν -όπως διηγείται η Ελ. Τζανετάκου- η Μ. Σταυριανάκου πήρε την απόφαση να συντάξει την ιδιόγραφη διαθήκη της. Είχε οραματιστεί να μετατραπεί σε Πνευματικό Κέντρο ο χώρος όπου έζησε. Επομένως, όρισε στην τελευταία βούληση της η οικία να «χρησιμοποιηθεί ως Πνευματικό Κέντρο» από την (τότε) Ιερά Μητρόπολη Γυθείου», μαζί με κάποια από τα κινητά της υπάρχοντα, ώστε να παραμείνουν στο κτίριο. Η Μ. Σταυριανάκου όρισε μετά τον θάνατο του ανεψιού της, Γιώργου, τα καταστήματα και η οικία της να περιέλθουν στη Μητρόπολη Γυθείου, και να διατίθενται τα μισθώματά τους για επισκευή και συντήρηση της οικίας της.
Το «μετέωρο» μέλλον
Μετά τον χαμό του ανεψιού τής Μ. Σταυριανάκου, Γιώργου, το νεοκλασικό της Βασιλέως Γεωργίου βυθίζεται… στη σιωπή του και προσμένει να ανακαινισθεί για να αποτελέσει το Κέντρο του Πνεύματος και του Πολιτισμού του Γυθείου. Τα σημάδια του χρόνου έχουν λεηλατήσει το εμβληματικό αρχοντικό Σταυριανάκου. «Ξεθωριασμένο» πια στέκεται με τα παράθυρα κλειστά και τις πόρτες σφραγισμένες…
Η Μ. Σταυριανάκου που απεβίωσε την 16η Ιανουαρίου 1985, είχε κληρονόμους, αλλά ήθελε η οικία των γονιών της να αφιερωθεί στην κοινωνία του Γυθείου. Ωστόσο, κατάντησε να είναι ερείπιο και πλέον, όπως λέγεται, μια ανοιχτή «πληγή» στην ιστορική μνήμη της πόλης.
Παρέμβαση του δήμου για τη διάσωσή του
Όπως εξηγεί στον «ΛΤ» η Ελένη Τζανετάκου, το Μητροπολιτικό Συμβούλιο της Ιεράς Μητρόπολης Μάνης έλαβε προ μηνών -τον Ιούλιο του 2025- απόφαση να παραχωρηθεί το κτίριο στον Δήμο Ανατ. Μάνης με χρονική διάρκεια 29 ετών και δικαίωμα συγχρησίας. Μετά τη λήψη της απόφασης τη διαβίβασε, προκείμενου ο δήμαρχος και πρόεδρος της Δημοτικής Επιτροπής, Πέτρος Ανδρεάκος και το ΔΣ της Επιτροπής, να εγκρίνουν την ανωτέρω παραχώρηση.
Στη συνεδρίαση που είχε οριστεί να συζητηθεί το θέμα, η δημοτική σύμβουλος, Βεατρίκη Μπαγετάκου, δεδομένου ότι γνώριζε την έννοια του Κληροδοτήματος Σταυριανάκου ανέφερε ότι: «Επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με την ιδιόγραφη διαθήκη της διαθέτιδος, Μαρίας Στραυριανάκου, έχει οριστεί το ακίνητο αυτό να γίνει Πνευματικό Κέντρο, από τη Μητρόπολη Μάνης κι, ως εκ τούτου, πρέπει να σεβαστούμε τη διάταξη της διαθέτιδος. Επομένως, η παραχώρηση γίνεται υπό τον όρο αυτό, δηλαδή δημιουργία Πνευματικού Κέντρου, και δη να αναφερθεί ρητά στην απόφασή μας. Επίσης να ληφθεί υπόψιν ότι το ακίνητο αυτό είναι διατηρητέο και για να εγκριθούν από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες, θα παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα». Και μάλιστα η Β. Μπαγετάκου πρότεινε στον δήμαρχο, για τη βέλτιστη και αποτελεσματική αντιμετώπιση του θέματος, ότι «καλό θα ήταν να οριστεί δικηγόρος», για τη δυνατότητα αλλαγής χρήσης του κληροδοτήματος. Ωστόσο, ο δήμαρχος, αφού άκουσε τον όρο της διαθήκης για τη δημιουργία Πνευματικού Κέντρου ανέβαλε το θέμα.
Αρκετά νεοκλασικά κτίρια
στην Ελλάδα «αργοπεθαίνουν»…
Δυστυχώς στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι είναι πάνω από 20 χιλιάδες τα διατηρητέα τα οποία κινδυνεύουν να καταρρεύσουν ή παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα. Γενικώς υπάρχει μια στασιμότητα στην αποτελεσματική διάσωση, αποκατάσταση και επανάχρησή τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι από τη «Σύμβαση της Γρανάδας» (1992), η οποία έδωσε σημαντική ώθηση στην προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, έχει παρέλθει αρκετό χρονικό διάστημα. Αυτό που διαπιστώνεται σήμερα είναι η στασιμότητα και έλλειψη κινήτρων για την αποκατάσταση των διατηρητέων. Το Κεντρικό Κράτος και η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να ανασκουμπωθούν για να φτιάξουν έναν «οδικό χάρτη» για τη διάσωση των διατηρητέων κτιρίων στην Ελλάδα.
Εν κατακλείδι τόσο το εμβληματικό αρχοντικό Σταυριανάκου, όσο και άλλα διατηρητέα κτίρια προσδίδουν ιστορικό βάθος και μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική ταυτότητα στην πόλη του Γυθείου. Εντούτοις, εάν κάποτε έπαιρνε ζωή το εν λόγω νεοκλασικό, μπορούσε αναμφίβολα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική και οικονομική αναζωογόνηση της πόλης.
Εάν η Μ. Σταυριανάκου «επέστρεφε» και «ξεμύτιζε» από την πλατεία του 2ου Δημοτικού Σχολείου -όπως έλεγε- και έβλεπε να ρημάζει η οικία των γονέων της, θα άλλαζε την «τελευταία θέλησή» της;
