Η υπόθεση του Δανού δότη σπέρματος, με δεκάδες ή και εκατοντάδες απογόνους σε διαφορετικές χώρες, ανέδειξε σοβαρά κενά στο ευρωπαϊκό πλαίσιο για τις δωρεές αναπαραγωγικού υλικού. Τα ζητήματα αφορούν τη δημόσια υγεία, τη διασυνοριακή εποπτεία, την ιχνηλασιμότητα και τα δικαιώματα των παιδιών.
Ο νέος Κανονισμός SoHO της ΕΕ, που υιοθετήθηκε το 2024 και θα εφαρμοστεί από τις 7 Αυγούστου 2027, επιχειρεί να θέσει ενιαία και αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας, ασφάλειας και διαφάνειας. Ωστόσο, δεν επιλύει όλα τα κρίσιμα θέματα, αφήνοντας σημαντικές αρμοδιότητες στα κράτη-μέλη.
Τι είναι ο κανονισμός SoHO
Ο κανονισμός SoHO θεσπίζει κοινά ευρωπαϊκά πρότυπα για ουσίες ανθρώπινης προέλευσης, όπως αίμα, ιστούς, κύτταρα, σπέρμα και ωάρια, από τη δωρεά έως την κλινική χρήση. Στόχος είναι η προστασία δοτών, ληπτών και απογόνων, η ενίσχυση της ασφάλειας και η καλύτερη διασυνοριακή συνεργασία, με τη δυνατότητα των κρατών να εφαρμόζουν αυστηρότερα μέτρα.
Τι αλλάζει με τον κανονισμό SoHO για τους δωρητές σπέρματος
Ο SoHO δεν αλλάζει ριζικά το καθεστώς δωρεάς, αλλά ενισχύει ενιαίους, δεσμευτικούς κανόνες ποιότητας και ασφάλειας για όλες τις ουσίες ανθρώπινης προέλευσης, αυστηρότερη εποπτεία και διαφάνεια σε όλα τα στάδια, από τον έλεγχο του δότη έως τη διανομή και την παρακολούθηση συμβάντων, καλύτερη διασυνοριακή ιχνηλασιμότητα, με κοινές δομές συντονισμού μεταξύ κρατών-μελών και τη διατήρηση της αρχής της μη αμειβόμενης δωρεάς, με έμφαση στην οικονομική ουδετερότητα.
Οι «γκρίζες» ζώνες
Παρά τις βελτιώσεις, ο κανονισμός δεν θεσπίζει ενιαίο ευρωπαϊκό όριο παιδιών ανά δότη, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο «super donors», δεν εναρμονίζει πλήρως την ανωνυμία και τα δικαιώματα πρόσβασης των παιδιών στην ταυτότητα του δότη, διατηρεί διαφορές στην αποζημίωση μεταξύ χωρών και δεν επιλύει το πρόβλημα των ελλείψεων δοτών και της διασυνοριακής μετακίνησης, καθώς τα κριτήρια πρόσβασης παραμένουν εθνική αρμοδιότητα.
«Ταβάνι» παιδιών ανά δότη
Στην Ελλάδα, με τον ν. 5102/2024, ορίστηκε ανώτατο όριο 12 τέκνων ανά δότη για λήπτες με κατοικία στη χώρα, χωρίς να υπολογίζονται τα αδέλφια της ίδιας οικογένειας. Το όριο δεν ισχύει για λήπτες κατοίκους εξωτερικού, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Υποχρεωτική ηλεκτρονική καταγραφή και έλεγχος πριν από χρήση δότη
Θεσπίστηκε Ηλεκτρονικό Μητρώο για την καταγραφή κρίσιμων δεδομένων και υποχρεωτικός έλεγχος από τις Μονάδες ΙΥΑ και τις Τράπεζες Κρυοσυντήρησης πριν από κάθε χρήση γενετικού υλικού.
Τι παραμένει άλυτο στην Ελλάδα (ιδίως με εισαγόμενο σπέρμα)
Παρά τις βελτιώσεις το ελληνικό όριο παραμένει εθνικό, χωρίς σύνδεση με πανευρωπαϊκή καταμέτρηση. Η έλλειψη ευρωπαϊκής εναρμόνισης διατηρεί αποκλίσεις στην ανωνυμία και στα δικαιώματα των απογόνων.Ο ενισχυμένος γονιδιακός έλεγχος μειώνει, αλλά δεν εξαλείφει πλήρως τον βιολογικό κίνδυνο.
Ο κανονισμός SoHO ενισχύει ουσιαστικά την ασφάλεια και την εποπτεία στη δωρεά σπέρματος, χωρίς όμως να επιλύει τα θεμελιώδη ζητήματα που παραμένουν στην αρμοδιότητα των κρατών-μελών. Για την Ελλάδα, λειτουργεί ως ευρωπαϊκή «ομπρέλα» πάνω στο υπάρχον πλαίσιο, χωρίς να αίρει τις βασικές νομικές και κοινωνικές ασυμμετρίες της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στην Ευρώπη.
