
του Γεωργίου Μπόνου
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια ιστορική και κοινωνική μελέτη με πιθανότητες και ενδείξεις πειστικές, αλλά είναι όμως οπωσδήποτε αποδεκτές; Υπάρχουν αποδείξεις; Ιστορικά στοιχεία; Άλλοι αρμοδιότεροι εμού μπορούν να δώσουν θετική ή αρνητική απάντηση;
Η δική μου ερευνητική προσπάθεια αρκείται σε κάποιες πειστικές ενδείξεις και τολμά να παρουσιάσει τον μικρό οικισμό της Τραπεζοντής του Δήμου Σπάρτης. Το τοπωνύμιο είναι γνωστό με την απογραφή του 1700 επί Ενετοκρατίας και επί προβλεπτή (ήταν επί Ενετοκρατίας ο πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής) Fracesco Grimani της περιοχής Μυστρά. Φυσικά το τοπωνύμιο ήταν γνωστό και από άλλα παλαιότερα στοιχεία.
Σε ό,τι αφορά την απογραφή του 1700 την επιβεβαιώνει και ο ιστορικός καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Σπ. Λάμπρου. Σε έκθεσή του που δημοσιεύτηκε, γράφει ότι στις 8 Οκτωβρίου 1701 έγινε για πρώτη φορά γνωστός και ο πληθυσμός της Πελοποννήσου που είχε 176.844 κατοίκους με την απογραφή του 1700.
Και συνεχίζουμε με το μεγάλο και ιστορικό θέμα του Ποντιακού Ελληνισμού και την πρωτεύουσά του Τραπεζούντα, που πιθανόν να έχει κάποια σχέση η γενέτειρά μου.
***
Ιστορικά η Τραπεζοντή, όπως προαναφέραμε, ως οικισμός του τ. Δήμου Φάριδος και τώρα του Δήμου Σπάρτης υπάρχει στον πίνακα της απογραφής του 1700 επί Ενετοκρατίας. Συγκεκριμένα και στον κατάλογο Μυστρά αναφέρονται δύο οικισμοί της Τραπεζοντής SEGO TRADESONDI με φαμίλιες 3, κάτοικοι 10 και SEGO TRAPESONDI CHASIA φαμίλιες 2, κάτοικοι 8.
Πριν προχωρήσω στη διερεύνηση για την προέλευση της ονομασίας του τοπωνυμίου της Τραπεζοντής οφείλω μια διευκρίνιση. Στον πίνακα οι προσδιορισμοί SEGO TRAPESONDI SEGO και TRAPESONDI CHASIA. Τι σημαίνουν οι προσδιορισμοί SEGO κα CHASIA. Η λέξη SEGO ιταλικά σημαίνει λίπος. Με επιφύλαξη την αναφέρω, ίσως η λέξη λίπος μπορεί να έχει μεταφορική σημασία και αναφέρομαι στο γόνιμο, λιπαρό και παραγωγικό έδαφος, όπως πράγματι είναι. Η δε λέξη CHASIA σημαίνει σκιά του ήλιου από πολλά δέντρα ή σκιερό μέρος λόγω πολλών δέντρων ή καλαμιώνων. Πιθανή ερμηνεία γιατί κοντά διέρχεται χείμαρρος με πολλά δέντρα, ακόμη και σήμερα.
***
Ανατρέχοντας ακόμη σε διάφορες ιστορικές και έγκυρες πηγές διαπιστώνουμε και τα εξής:
1) Ο Δικαίος Βαγιακάκος, ιστορικός και ερευνητής στην Ακαδημία Αθηνών γράφει σε μελέτη του στο περιοδικό «ΦΑΡΙΣ» τον Ιούνιο 2003 τα παρακάτω σχετικά με το τοπωνύμιο της Τραπεζοντής, προγενέστερα μάλιστα της επίσημης απογραφής του 1700 «χωρίον του Δήμου Φάριδος (τέως) της Λακεδαίμονος. Το τοπωνύμιο γίνεται γνωστό για πρώτη φορά σε έγγραφο της 5ης Σεπτεμβρίου 1698 του Βενετού προβλεπτή στον Μυστρά Micele Mavio περί διανομής κτημάτων.
2) Ο Δημήτρης Κατσαφάνας, γνωστός φιλόλογος, ερευνητής και συγγραφέας, στο βιβλίο του «Η Παλαιοπαναγιά και τα γύρω χωριά» γράφει στη σελίδα 234 ότι το τοπωνύμιο Τραπεζοντή προέρχεται από το τοπωνύμιο «Τραπεζούς-Τραπεζούντος». Πρόκειται δηλαδή. για το τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά το 1204 με την ομώνυμη πόλη. Πριν ή μετά την άλωση εγκαταστάθηκε φαίνεται στο χωριό ανατολικά της Παλαιοπαναγιάς κάποια οικογένεια και, σε ανάμνηση της μακρινής πατρίδος της Τραπεζούντας, έδωσε στη γη που τη φιλοξένησε το όνομα Τραπεζοντή.
3) Το 1500 μ.Χ. περίπου 50 χρόνια μετά την Οθωμανική κατάκτηση, όλη η περιοχή του κράτους των Μεγάλων Κομνηνών (με τους Κομνηνούς θα ασχοληθούμε εκτενέστερα σε ιδιαίτερο κεφάλαιο) αριθμούσε περίπου 250.000 κατοίκους, εκ των οποίων το 91-94%, ήσαν Χριστιανοί.
Όταν το κράτος των Κομνηνών κατακτήθηκε το 1461 πολλοί κάτοικοι του Πόντου και κυρίως της Τραπεζούντας εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας και στην Ελλάδα.
***
Κατά την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρατηρήθηκε ραγδαία ανάπτυξη του Ποντιακού Ελληνισμού. Η αγροτική και η κτηνοτροφική οικονομία γνώρισε ανάπτυξη παλαιοτέρων εποχών. Επίσης το διαμετακομιστικό εμπόριο άρχισε να επανέρχεται. Η δε Τραπεζούντα αποτελούσε και πάλι το εμπορικό σταυροδρόμι μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Στο λιμάνι της πόλης κατέληγε ο «δρόμος του μεταξιού». Τα καραβάνια φορτωμένα με μπαχαρικά, μεταξωτά υφάσματα και χαλιά ‘φτάναν στα λιμάνια της Ευρώπης και της Ρωσίας.
Στον παραλιακό Πόντο υπήρξαν, εκτός της Τραπεζούντας που ήταν κυριότερο και το πιο σημαντικό, και άλλα λιμάνια. Οι δε κάτοικοι του παραλιακού Πόντου μιλούσαν με υπερηφάνεια για την καταγωγή τους από τους Αργοναύτες. Με λίγες πληροφορίες συνεχίζουμε για τα λιμάνια του Πόντου: Η Σινώπη ήταν η πρώτη του Πόντου και το λιμάνι της ήταν εμπορικό με εξαγωγές και εισαγωγές διαφόρων προϊόντων.
Η Κερασούντα. Από το λιμάνι της εξάγονταν χιλιάδες τόνοι φουντουκιών, κερασιών και άλλα. Προορίζονταν για τα λιμάνια της Μασσαλίας και Λονδίνου. Η πόλη είχε παραρτήματα Τραπεζών στην Αθήνα. Το 1908 ιδρύθηκε ο σύλλογος «Αργοναύτες» με πλούσια κοινωνική και πολιτιστική δράση.
Η Σαμψούντα. Το λιμάνι της ήταν κοντά στις εκβολές ενός ποταμού. Ήταν κέντρο εμπορίου με Έλληνες που επιδίδοντο στο εμπόριο καπνού και υφασμάτων. Γνώρισε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη.
Η Οινόη. Αποτελούσε φυσικό επίνειο της Νεοκαισαρείας. Καλλιεργούσαν κάνναβη και φουντούκια και εξάγονταν σε μεγάλες ποσότητες σε λιμάνια της Μεσογείου.
Το λιμάνι της Τραπεζούντας. Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες και από έγκυρες πηγές το λιμάνι είχε συνδεθεί με κέντρα και μεγάλους εμπορικούς δρόμους. Όπως με τον Καύκασο, την Συρία, την Μεσοποταμία και μέσω της Περσίας έφταναν οι εμπορικοί δρόμοι στην Ινδία και στην Κίνα ακόμη.
Όλα τα προϊόντα των Μεσογειακών χωρών και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μεταφέροντο και προωθούντο προς τις αγορές της Ασίας μέσω Τραπεζούντας. Οι έμποροι της Μασσαλίας, οι Βενετοί και Γενουάτες είχαν στενές εμπορικές σχέσεις με την Τραπεζούντα.
Ο Βυσσαρίων (1403-1472), Καρδινάλιος και ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες της Ιταλικής Αναγέννησης, έγραψε για την Τραπεζούντα το παρακάτω εγκώμιο για την εμπορική κίνηση της πόλης: «Κοινόν εργαστήριον ή εμπόριον της οικουμένης απάσης».
Τέλος, είναι καθήκον επιβεβλημένο να γνωρίζουμε την ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού και ιδιαίτερα της Τραπεζούντας. Άλλωστε η μελέτη, η γνώση και η ερμηνεία των γεγονότων είναι προϋπόθεση κάθε Έλληνα. Η αξιοποίηση στοιχείων της ιστορίας από πηγές έγκυρες και αξιόπιστες από τον υποφαινόμενον είναι μέσα στα πλαίσια των ικανοτήτων και δυνατοτήτων μου. Οίκοθεν νοείται ότι τυχόν συντακτικές αδυναμίες ή άλλες αδυναμίες βαρύνουν μόνον εμένα.
Κλείνουμε το πρώτο αυτό κεφάλαιον γιατί υπάρχουν και άλλες συνέχειες με την παρουσία δύο Ποντίων προσφύγων, που ως έμποροι παρέμειναν κάμποσα στην Τραπεζοντή χρόνια.