Γράφει ο Γεώργιος Μπόνος
Η Επανάσταση του Γένους στο 1821 ξανάδωσε στο σκλαβωμένο, ταπεινωμένο και καταπροδομένο λαό μας την αιματοβαμμένη ελευθερία και το δικαίωμα της ζωής. Η φυλή μας, στον μεγάλο ξεσηκωμό, αισθάνθηκε την ανάγκη να ξεσπάσει σε μια απότομη και κινητήρια κραυγή για να σαλπίσει στους κατατρεγμένους «ραγιάδες» και τα πέρατα της οικουμένης «το μέγα καλό και πρώτο», την ελευθερία.
Στους μεγάλους και δύσκολους καιρούς παρουσιάζονται και οι μεγάλοι άνθρωποι. Είναι η πιο ευτυχισμένη συγκυρία, που φιλοτεχνεί κάθε φορά η ιστορία. Ο μαγικός στίχος του Σολωμού ήταν το φτερούγισμα της ελευθερίας και το χτυποκάρδι του λαού μας, που φλόγισε, ξεσήκωσε κι αρμάτωσε την αδούλωτη ελληνική ψυχή.
Ο Εθνικός μας Ποιητής, νέος και φλογερός τραγουδιστής, έχει και το αίσθημα της ιστορίας που γράφεται και τη συνείδηση της φυλής που καρτερεί ν’ αποτινάξει τα δεσμά του ζυγού. Με τον λυρικό του στίχο, που σφύζει μέσα σ’ αυτόν ο παλμός του Έθνους, συγκινεί και δίνει ιστορικό νόημα στην Επανάσταση των αδούλωτων σκλαβωμένων.
Ο Σολωμός σαν Ποιητής και σαν Άνθρωπος, που δονήθηκε από τα ιδεώδη της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τραγούδησε με πάθος ιερό και ανεπανάληπτο τη Θεά Ελευθερία. Η μορφή του, που αφύπνισε τη φυλή μας από το λήθαργο της μακραίωνης δουλείας, στη μνήμη όλων μας, είναι μια μορφή «αγιοποιημένη». Γι’ αυτό και η ζωή του δεν παρουσιάζει πολλά εξωτερικά συναρπαστικά και δραματικά στοιχεία.
Το μεγάλο, το φοβερό και το αληθινά συγκλονιστικό δράμα του Σολωμού παίχτηκε στην ψυχή του και στα μύχια της καρδιάς του μ’ ένα τρόπο σπαρακτικό, βουβό και συγκεκαλυμμένο. Ο μεγάλος Ποιητής ήξερε φαίνεται και μπορούσε να κρύβει τα ψυχικά του τραύματα και τις πληγές της δραματικής του ζωής.
Ποιες ήταν οι πληγές και ποιο ήταν το εσωτερικό δράμα της ζωής του Σολωμού; Ποια γεγονότα και ποιες εσωτερικές διεργασίες στην συνετάραξαν τη ζωή του Εθνικού μας Ποιητού; Δύο ήταν τα κύρια και βασικά στοιχεία, που έκαναν τη ζωή του Ποιητού μας δραματικά συγκλονιστική: Η πολύκροτη και πολυχρόνια οικογενειακή δίκη και η τάση προς την απομόνωση.
Η δίκη
Το 1833, στο όμορφο και γαλήνιο νησί της Ζακύνθου ξέσπασε μια συγκλονιστική οικογενειακή δίκη. Άρχισε μια πολύκροτη και μακροχρόνια δίκη κληρονομιάς του Εθνικού μας Ποιητού Διονύσιου Σολωμού. Η δυσάρεστη και ανέλπιστη αυτή είδηση έπεσε σαν ξαφνικό αστροπελέκι στη ζακυνθινή κοινωνία, γιατί η υπόθεσή της, τα ελατήριά της και η διάρκειά της συνεκλόνισαν ολόκληρο το νησί και επηρέασαν σοβαρότατα τη ζωή του μεγάλου μας Ποιητού.
Η πολυχρόνια αυτή δίκη κληρονομιάς με τα δυσμενή επακόλουθά της και τις επιδράσεις της, υπήρξε ένα από τα βασικά στοιχεία της δραματικής ζωής του Σολωμού. Ο Ιωάννης Λεονταράκης, υιός της μητέρας του Σολωμού Αγγελικής Νίκλη, από τον δεύτερο γάμο της με τον σαγματοποιό Εμμανουήλ Λεονταράκη, παρουσιάζεται σαν τρίτος αδελφός των Διονυσίου και Δημητρίου Σολωμού και σαν «νόμιμος μεταθανάτιος υιός του κόμητος Νικολάου Σολωμού».
Ο ετεροθαλής αυτός αδελφός του ποιητού σπούδαζε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Μπολωνίας από το 1825 μέχρι το 1833. Όταν τελείωσε τις σπουδές του, γύρισε στη Ζάκυνθο και παρουσιάζεται με το όνομα Σολωμός και όχι Λεονταράκης. Η απόφαση αυτή του Ιωάννη Λεονταράκη που κάπως όψιμα ανακάλυψε τον πραγματικό του γεννήτορα, είχε σαν σκοπό να μοιρασθεί την περιουσία μαζί με τον νόμιμο υιό του κόμητα Νικ. Σολωμού, Ροβέρτο, από τον πρώτο του γάμου με την Μαριέτα Κάκνη και να αποκλειστούν τα φυσικά τέκνα, Διονύσιος και Δημήτριος Σολωμός.
Έτσι οι δύο αδελφοί αναγκάζονται στις 9 Νοεμβρίου 1833 να καλέσουν με κλήση τους τον Ι. Λεονταράκη να δηλώσει γιατί χρησιμοποίησε το επώνυμό τους. Ο Λεονταράκης απάντησε ότι ανακάλυψε την αληθινή του γέννηση και ότι ο πατέρας του είναι ο κόμητας Νικόλαος Σολωμός. Τα δύο αδέλφια ζήτησαν από το δικαστήριο να παύσει ο Λεονταράκης να φέρει το επώνυμο Σολωμός και να εξαναγκασθεί να φέρει το επώνυμο του δικού του πατέρα, του Eμμανουήλ Λεονταράκη.
Η πολύκροτη δίκη, που ξέσπασε το 1833, τελείωσε την 4η Απριλίου 1838 με δικαίωση των αδελφών Σολωμού. Με το μέρος του Ι. Λεονταράκη τάχθηκε ολόκληρη η οικογένεια του Εμμ. Λεονταράκη (πατέρας, αδελφός Σπύρος, δύο αδελφές και, το συνταρακτικότερο, η μητέρα του Εθνικού μας ποιητού, Αγγελική Νίκλη).
Από τη δίκη αυτή ο Σολωμός κινδύνευσε να χάσει τον τίτλο της ευγενείας, απειλήθηκαν τα υλικά συμφέροντά του και ολόκληρη η περιουσία του πατέρα του. Περισσότερο όμως συνετάραξε την ευαίσθητη καρδιά του, το ηθικό και σκληρό χτύπημα που δέχθηκε από τα πολλά πικρόχολα σχόλια που δημιουργήθηκαν στην μικρή Ζακυνθινή κοινωνία. Ο ποιητής δέχθηκε όλα αυτά τα χρόνια της δίκης και τα μεταγενέστερα ακόμη, μέχρι το θάνατό του, το 1857 ένα σκληρό, βαρύτατο και φοβερό πλήγμα που επηρέασε βαθύτατα όχι μόνο τη μετέπειτα ζωή του αλλά και το σημαντικό ποιητικό του έργο.
Κατά τη διάρκεια της δίκης στιγματίστηκε με τον πιο ελεεινό τρόπο η τιμή, το όνομα και η υπόληψη της άτυχης μητέρας του, της Αγγελικής Νίκλη. «Έπρεπε ν’ αποδειχθεί πως η μητέρα του δεν εκράτησε την συζυγικήν πίστη, πώς δεν έλεγε την αλήθεια και πως πατέρας του παιδιού ήταν άλλος και όχι ο άνδρας της». Αν σημειώσει κανείς και το γεγονός ότι η ευγενική καρδιά του Σολωμού έτρεφε απεριόριστη αγάπη από τα μικρά του χρόνια και ιδιαίτερα από τότε που σπούδαζε στην Ιταλία (1808-1818) προς τη μητέρα του, μπορεί να φαντισθεί πόσο καίριο και βαρύ ήταν το κτύπημα.
Τη μεγάλη αγάπη που έτρεφε προς τη μητέρα του τη μαρτυρούν τα γράμματα που έστελνε και προς την ίδια και προς τον αδελφό του Δημήτριον. Στις 10 Ιανουαρίου 1817 από την Παβία γράφει: «Τι κάνεις, καλή μου μητέρα; Έρχεται ακόμα συχνά να σε βλέπει ο αγαπημένος μου Δημήτρης; Το ελπίζω. Δώσ’ του ωστόσο ένα φιλί, καθώς και στ’ άλλα μου τα αδέρφια και στον άνδρα σου. Και πάρε εσύ χίλια και πίστευε πως είμαι πάντοτε ο αγαπημένος σου - Διονύσιος». Σ’ άλλο γράμμα του έγραφε με τρυφερότητα πως «η απόσταση εμεγάλωνε τον πόθο της ψυχής του» και έκανε σύσταση στον αδελφό του Δημήτριο «ν’ αγαπάς τη μητέρα μας καθώς προστάζει η φύση και η θρησκεία».
Από τα παιδικά του χρόνια, λέγουν οι βιογράφοι του, λάτρευε την όμορφη και απλοϊκή αυτή γυναίκα, που του έδωσε τη ζωή. Η μοίρα όμως ήταν άλλη. Στην αγνή και άδολη ζωή του Σολωμού που δημιούργησαν τα γεγονότα αυτά και ο θόρυβος της δίκης μεγάλη ταραχή, λύπη, στενοχώρια, κλονισμό της υγείας του και ψυχικά τραύματα. Η εμπλοκή του στα δικαστήρια, η ανεπιθύμητη επαφή του με δικηγόρους και μάρτυρες και η συνεχής και μακροχρόνια απασχόληση του με την υπόθεση της δίκης, υπήρξαν για την ευγενική του ψυχή και τον λεπτό και ευαίσθητου ψυχικό του κόσμο ό,τι πιο ταπεινωτικό και εξευτελιστικό.
Όλος αυτός ο θόρυβος της δίκης είχε δυσάρεστη, δυσμενή και βαθύτατη επίδραση στον ευαίσθητο χαρακτήρα του ποιητού. Ο Σολωμός, με αφορμή όλ’ αυτά τα δυσάρεστα και επώδυνα περιστατικά, έχασε την αγάπη και την εμπιστοσύνη προς το προσφιλές πρόσωπο της μητέρας του, προς τους ανθρώπους του περιβάλλοντος του, προς τις πράξεις και ενέργειες των άλλων ανθρώπων και γενικά προς την κοινωνία ολόκληρη.
«Η μητέρα του προσπάθησε κατά τη δική να υποστηρίξει το νόθο παιδί και ν’ αποδείξει πως ήταν νόμιμο. Η τόση αγάπη του ποιητού άλλαξε απότομα και έγινε οργή και έχθρα. Δεν ήθελα ν’ ακούσει ούτε το όνομα εκείνης που τον ανάγκασε να θυσιάσει την αξιοπρέπειά του. Της έκανε έξωση από το σπίτι, αρνήθηκε να της δώσει μια χρηματική επιχορήγηση και ως το θάνατό του δεν της έγραψε ποτέ, ούτε την συγχώρεσε, ούτε την αναφέρει στην διαθήκη του» γράφει ο Μαρ. Σιγούρος.
«Ο ποιητής με την δημιουργικήν φαντασίαν του είχε πλάσει εις την ωραίαν και ευγενικήν του ψυχήν έναν κόσμον χωρίς δολιότητα, χωρίς απιστίας, χωρίς μίσος, χωρίς πάθη, και στολισμένον με τα αγνότερα αισθήματα, που διαθέτει ο Άνθρωπος, ένα κόσμον όμορφο και αγγελικά πλασμένον» γράφει ο Νικ. Τωμαδάκης.
Η αντιμετώπιση όμως τελείως διαφορετικών καταστάσεων έκαμε τη ζωή του ποιητού δραματική. Ο ψυχικός του κλονισμός κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Η παραμονή του στην Κέρκυρα από το 1828 και μετά, μακριά από τους δικούς του, μακριά από το όμορφο και αγαπημένο του νησί, παρ’ ότι ο ίδιος την επεζήτησε σαν καταφύγιο ηρεμίας και γαλήνης, ήταν στοιχείο που επέτεινε την δραματικότητα της ζωής του. Η δίκη πήρε από το Σολωμό τη γαλήνη. Η υγεία του κλωνίσθηκε και η ζωή του γινόταν περισσότερο δραματική. Με τη σκέψη ότι θάχανε τίτλους ευγενείας, υλικά αγαθά και περιουσία τον συνετάραζε μια ηθική τρικυμία.
Τη δίκη βέβαια την κέρδισε, ο δικαστικός του αγώνας δικαιώθηκε και τα υλικά συμφέροντά του διαφυλάχτηκαν. Το πλήγμα όμως γι’ αυτόν ήταν η αθεράπευτο. «Μέσα του πήραν ορμή όλα τα άρρωστα στοιχεία. Παραδίνεται στο ποτό, γίνεται περισσότερο μελαγχολικός, μισάνθρωπος και νευρικός».
