Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος
Από τις 2/12/1949 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έχει καθιερώσει τη 2α Δεκεμβρίου ως παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της δουλείας, την καταστολή της διακίνησης προσώπων, τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας, την εκμετάλλευση της πορνείας κ.ά.
Σήμερα, ορισμένες παραδοσιακές μορφές δουλείας εξακολουθούν να υπάρχουν με την αρχική τους μορφή, ενώ άλλες έχουν μετασχηματιστεί σε νέες.
Κύριες Μορφές Σύγχρονης Δουλείας (Από την ιστοσελίδα των ΗΕ)
Καταναγκαστική εργασία
Δίπλα στις παραδοσιακές μορφές καταναγκαστικής εργασίας, όπως η δουλεία λόγω χρέους, εμφανίζονται πλέον και σύγχρονες μορφές, όπως η εκμετάλλευση μεταναστών εργατών που έχουν πέσει θύματα εμπορίας για οικονομική εκμετάλλευση. Η τελευταία περιλαμβάνει εργασία σε οικιακή υπηρεσία, στη βιομηχανία κατασκευών, στα τρόφιμα και την ένδυση, στη γεωργία, καθώς και στην καταναγκαστική πορνεία.
Παιδική εργασία
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα στα δέκα παιδιά εργάζεται. Η πλειονότητα της παιδικής εργασίας σήμερα αφορά οικονομική εκμετάλλευση, γεγονός που αντίκειται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία αναγνωρίζει «το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από οποιαδήποτε εργασία που είναι επικίνδυνη ή παρεμβαίνει στην εκπαίδευσή του, ή είναι επιβλαβής για την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ηθική ή κοινωνική του ανάπτυξη».
Εμπορία ανθρώπων
Σύμφωνα με το πρωτόκολλο για την πρόληψη, καταστολή και τιμωρία της εμπορίας ανθρώπων, ιδιαίτερα γυναικών και παιδιών, η εμπορία ανθρώπων σημαίνει τη στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, υπόθαλψη ή παραλαβή προσώπων, με τη χρήση απειλών, βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, με σκοπό την εκμετάλλευση. Η εκμετάλλευση περιλαμβάνει την πορνεία τρίτων ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, καταναγκαστική εργασία ή παροχή υπηρεσιών, δουλεία ή ανάλογες πρακτικές, καταναγκαστική οικιακή υπηρεσία ή αφαίρεση οργάνων. Η συγκατάθεση του θύματος είναι άνευ σημασίας. Εάν το θύμα είναι παιδί, η πράξη συνιστά έγκλημα ακόμη και χωρίς τη χρήση βίας ή εξαναγκασμού.
Υπολογίζεται ότι 50 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε καθεστώς σύγχρονης δουλείας, πιο συγκεκριμένα, 28 εκατομμύρια σε καταναγκαστική εργασία και 22 εκατομμύρια σε καταναγκαστικούς γάμους.
Σχεδόν 1 στα 8 άτομα σε καταναγκαστική εργασία είναι παιδιά. Πάνω από τα μισά από αυτά βρίσκονται σε εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση.
Το 86% των περιπτώσεων καταναγκαστικής εργασίας εντοπίζεται στον ιδιωτικό τομέα.
Σχεδόν 4 στα 5 άτομα που υφίστανται καταναγκαστική εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση είναι γυναίκες ή κορίτσια.
Η σύγχρονη δουλεία βρίσκεται σε άνοδο
Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), η καταναγκαστική εργασία έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία πέντε χρόνια. Δέκα εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι βρέθηκαν σε καθεστώς σύγχρονης δουλείας το 2021 σε σύγκριση με τις παγκόσμιες εκτιμήσεις του 2016. Οι γυναίκες και τα παιδιά εξακολουθούν να είναι δυσανάλογα ευάλωτοι.
Αν και ο όρος «σύγχρονη δουλεία» δεν ορίζεται νομικά, η σύγχρονη δουλεία εντοπίζεται σχεδόν σε κάθε χώρα του κόσμου και διαπερνά εθνοτικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά όρια. Πάνω από το ήμισυ (52%) της καταναγκαστικής εργασίας και το ένα τέταρτο των καταναγκαστικών γάμων εντοπίζονται σε χώρες με ανώτερο μεσαίο ή υψηλό εισόδημα. Σύμφωνα με την Eurostat 9,5 εκατομμύρια παιδιά στην ΕΕ ζουν σε συνθήκες στέρησης, ενώ 20 εκατομμύρια διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.
Στην Ελλάδα, η φτώχεια των νοικοκυριών βρίσκεται πίσω από την παιδική φτώχεια, με το 33,6% των ανηλίκων κάτω των 16 ετών να βιώνει σοβαρές υλικές στερήσεις το 2024, μακράν μπροστά από το 13,6% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Τα νοικοκυριά αναζητούν τα είδη σε προσφορά και μειώνουν τις αγορές ακόμη και σε βασικές διατροφικές ανάγκες. Η οικονομική εκμετάλλευση γίνεται από την ακρίβεια στα προϊόντα και τις υπηρεσίες, η οποία αποφέρει όφελος, επιπλέον (παράνομο) έσοδο όχι μόνο στα καρτέλ, αλλά και στο δημόσιο ταμείο μέσω των έμμεσων φόρων και του ΦΠΑ, τον περιορισμό της δημόσιας παιδείας, υγείας και ασφάλισης, με ταυτόχρονη αύξηση της ιδιωτικής παρέμβασης στα παραπάνω αγαθά. Η καθήλωση των μισθών και των συντάξεων επιτείνει το πρόβλημα, το οποίο πλέον είναι μη αντιμετωπίσιμο. Έτσι η μεγάλη πλειονότητα του λαού υποταγμένη και απόλυτα εξαρτημένη, παραδομένη στα χέρια της οικονομικής ολιγαρχίας ρέπει προς τη β κατηγορία, της μειωμένης ελευθερίας και της υποδούλωσης.
Συμμορία από μέλη εγκληματικής οργάνωσης εξάρθρωσαν τα στελέχη της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος που εκμεταλλευόταν αλλοδαπούς. Υπόθεση «σύγχρονης δουλείας» χαρακτηρίζεται η εργασιακή και οικονομική εκμετάλλευση στην Ελλάδα, η οποία αποκαλύφθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2025. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, αφού τους έφερναν στην χώρα μας, τους άρπαζαν τα έγγραφα και τους ανάγκαζαν να εργάζονται ως εργάτες γης, δίνοντας τους ελάχιστα ή ακόμα και καθόλου χρήματα και τους στοίβαζαν σε χώρους που κατοικούσαν πολλοί μαζί. Οι προσαγωγές ανέρχονται συνολικά σε 170, ενώ δεν αποκλείεται αλλοδαποί – θύματα να βρεθούν αντιμέτωποι με ποινικά αδικήματα, καθώς είχαν εισέλθει παράνομα στη χώρα.
Η δουλεία δεν είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Η διάκριση ανώτερου και κατώτερου, κυρίαρχου και κυριαρχούμενου, αφέντη και δούλου δεν επιβάλλεται από τη φύση. Ούτε ο δούλος ορίζεται ως «έμψυχο κτήμα και όργανο» του δεσπότη, όπως αποφαίνεται ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά. Είναι μορφή εκμετάλλευσης, μερικής ή απόλυτης στέρησης της πραγματικής ζωής και η ικανοποίηση των αντι-ανθρώπινων ενστίκτων.
