Tα 14 μνημεία και τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη, που προκρίθηκαν για τη φετινή έκδοση του προγράμματος «7 Most Endangered», ανακοίνωσαν η «Europa Nostra», το κορυφαίο ευρωπαϊκό δίκτυο της κοινωνίας των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά, και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕIB).
Από την έναρξή του το 2013, το πρόγραμμα «7 Most Endangered», όπως αναφέρεται, «έχει καθιερωθεί ως μια κορυφαία πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών αφιερωμένη στη διαφύλαξη της απειλούμενης ευρωπαϊκής κληρονομιάς, ενεργώντας ως συνήγορος και καταλύτης για τη συγκέντρωση της απαραίτητης δημόσιας και ιδιωτικής υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης».
Αίσθηση και συνάμα ανησυχία προξενεί το γεγονός πως, στην 14άδα των απειλούμενων αξιοθέατων και τοποθεσιών της Ευρώπης, συγκαταλέγεται και η εμβληματική καστροπολίτεια της Μονεμβασιάς, αποτελώντας μάλιστα το μοναδικό ελληνικό μνημείο σε αυτό τον αρνητικό κατάλογο. Πάντως, η τελική επιλογή των 7 πιο απειλούμενων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς για το 2025 θα ανακοινωθεί τον προσεχή Απρίλιο.
Τα 14 επίμαχα μνημεία
και τα κριτήρια επιλογής
Τα 14 υπό απειλή μνημεία και τόποι πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης για το 2025, όπως τα ταξινόμησε το δίκτυο «Europa Nostra», είναι:
1. Κάστρο της Μονεμβασιάς - Ελλάδα
2. Μονή και Οικισμός Arakelots - Αρμενία
3. Σιδηροδρομικός σταθμός Mixnitz-Bärenschützklamm - Αυστρία
4. Σιδερένιο κάστρο του Ath - Βέλγιο
5. Κάστρο Nyborg - Δανία
6. Blower Hall, Esch-sur-Alzette - Λουξεμβούργο
7. Σιδηροδρομικές γέφυρες και ανάχωμα Baardwijkse Overlaat - Ολλανδία
8. Εθνικό Θέατρο, Όσλο - Νορβηγία
9. Μεγάλη Συναγωγή στην Orla - Πολωνία
10. Εκκλησία και Μοναστήρι των Paulistas στη Λισαβόνα - Πορτογαλία
11. Μοντερνιστικό συγκρότημα Generalštab στο Βελιγράδι - Σερβία
12. Εκκλησία του San Estevo de Pousada - Ισπανία
13. Κολυμβητήριο Valhalla, Γκέτεμποργκ - Σουηδία
14. Victoria Tower Gardens, Λονδίνο - Ηνωμένο Βασίλειο
Τα προαναφερθέντα επαπειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς επιλέχθηκαν, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «από διεθνή συμβουλευτική επιτροπή, η οποία αποτελείται από εμπειρογνώμονες σε θέματα ιστορίας, αρχαιολογίας, αρχιτεκτονικής, συντήρησης, ανάλυσης έργων και οικονομικών». Οι υποψηφιότητες για το πρόγραμμα «7 Most Endangered 2024» υποβλήθηκαν από οργανώσεις μέλη, συνεργαζόμενες οργανώσεις ή μεμονωμένα μέλη της «Europa Nostra», καθώς και από μέλη της «European Heritage Alliance». Η επιλογή έγινε «με βάση την υψηλή πολιτιστική σημασία καθενός από τα μνημεία, καθώς και τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν σήμερα. Ο βαθμός εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των χώρων, θεωρήθηκαν ως κρίσιμοι παράγοντες στην αξιολόγησή τους. Επίσης, ένα άλλο κριτήριο επιλογής ήταν η δυνατότητα αυτών των τόπων να λειτουργήσουν ως καταλύτης για βιώσιμη κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη».
Γιατί το Κάστρο Μονεμβασίας:
«Βλέπουν» ως βασική απειλή το τελεφερίκ
Κι ερχόμαστε στην ουσία της υπόθεσης, που θέτει μεν τη Μονεμβασιά ξανά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αλλά για δυσμενείς λόγους αυτή τη φορά. Κατά τους ισχυρισμούς των εν Ελλάδι εκπροσώπων του προγράμματος, «η κύρια απειλή για τη Μονεμβασιά βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ που προωθείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και τη Δημοτική Αρχή». Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), η οποία πρότεινε το Κάστρο της Μονεμβασιάς για ένταξη στο πρόγραμμα των 7 πιο απειλούμενων μνημείων για το 2025, «το σχέδιο τελεφερίκ προφανώς συνιστά απειλή υποτίμησης της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας του συνολικού χώρου, υποβάθμισης της εμπειρίας των επισκεπτών, και διάρρηξης της ενότητας του τοπίου». Προβάλλεται το επιχείρημα πως, «η διαθέσιμη “μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων” στερείται σαφήνειας και λεπτομέρειας σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου στην πανίδα και τη χλωρίδα, στην ηχορύπανση και την κυκλοφοριακή συμφόρηση».
Η ΕΛΛΕΤ αφήνει υπαινιγμούς, διατεινόμενη πως το τελεφερίκ δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς για τους οποίους υλοποιείται, αλλά ιδιοτελή κίνητρα: «Συνολικά, το έργο φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από κερδοσκοπικά ενδιαφέροντα, παρά από ζητήματα προσβασιμότητας, παρότι εντάσσεται σε πρόγραμμα που αφορά την προσβασιμότητα του χώρου από άτομα με αναπηρία». Η ΕΛΛΕΤ παρατηρεί ακόμα, ότι «η απειλή που συνιστά το έργο του τελεφερίκ έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες και έχει προσελκύσει δημόσιες δηλώσεις και δελτία τύπου από μια σειρά φορέων, όπως το ICOMOS, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και η Monumenta. Πολυάριθμοι φορείς και άτομα έχουν αναλάβει ή σχεδιάζουν να αναλάβουν μια σειρά από δράσεις για να μπορέσει η τοπική κοινότητα της Μονεμβασιάς, ο δήμος, το ελληνικό κράτος και το διεθνές κοινό να αναγνωρίσουν την απειλή που θέτει το έργο του τελεφερίκ τόσο για το περιβάλλον, όσο και για την πολιτιστική κληρονομιά του Κάστρου της Μονεμβασιάς».
Ανελκυστήρας επιβατών
η εναλλακτική πρόταση
Η ΕΛΛΕΤ προτείνει «να αντικατασταθεί το σχέδιο για τελεφερίκ με σχέδιο για ανελκυστήρα επιβατών. Ένας βιομηχανικός ανελκυστήρας κατασκευάστηκε στη Μονεμβασιά πριν από μια δεκαετία για να διευκολύνει τα έργα αποκατάστασης της Άνω Πόλης. Μια φιλική προς τους επιβάτες εκδοχή του ανελκυστήρα θα προωθούσε την επιθυμητή βελτίωση της προσβασιμότητας της Άνω Πόλης». Αυτό το έργο, υποστηρίζεται, «θα πρέπει να συνδυαστεί με μελέτες και συνεννόηση με τον τοπικό πληθυσμό, με μεγαλύτερη στήριξη στο σχέδιο διαχείρισης του Κάστρου της Μονεμβασιάς, με καταγραφή των προτεραιοτήτων, αλλά και των αντιπαραθέσεων, με συγκρότηση εκ των προτέρων λεπτομερών μελετών για τις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές επιπτώσεις, και με προώθηση ενός ευρύτερου διαλόγου για την προσβασιμότητα των χώρων πολιτιστικής και περιβαλλοντικής σημασίας με τους φορείς χάραξης πολιτικής στην Ελλάδα».
Η συμβουλευτική επιτροπή τού «7 Most Endangered» αποφάσισε να συμπεριλάβει το Κάστρο της Μονεμβασιάς στο πρόγραμμα, «όχι μόνο επειδή αναγνωρίζει το σαφές πρόβλημα και τον επείγοντα χαρακτήρα των άμεσων δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, αλλά και επειδή αξιοποιεί αυτή την ευκαιρία, προκειμένου να διερευνήσει και να αναδείξει νέες, πιο κατάλληλες και βιώσιμες προτάσεις με ευρύτερη απήχηση διεθνώς», υπογραμμίζεται χαρακτηριστικά.
Το χρονικό και η θέση του Δ. Μονεμβασίας
Χριστάκος: «Υπέρ ΚΑΣ, ΔΣ και τοπική κοινωνία»
Η κατασκευή του τελεφερίκ συνιστά επένδυση ύψους 6,8 εκατομμυρίων ευρώ. Την εκπόνηση της προμελέτης είχε αναλάβει ο Δ. Μονεμβασίας με ποσό ύψους 50.000 ευρώ. Στη συνέχεια, το πρότζεκτ εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης. Το έργο δημοπρατήθηκε τον Ιανουάριο του 2024 και αναδείχθηκε ανάδοχος. Έχουν περατωθεί οι οριστικές μελέτες, που παραδίδονται αυτό το διάστημα και στη συνέχεια θα διαβιβαστούν στο Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ). «Μόλις πάρουμε την τελική έγκριση μελετών θα ακολουθήσει η κατασκευή», δηλώνει ο αντιδήμαρχος Μονεμβασίας, Σταύρος Χριστάκος. Ο ίδιος τονίζει πως, «δύο φορές η κατασκευή του έργου έχει περάσει ομόφωνα στο ΚΑΣ, που αποτελείται από κορυφαίους αρχαιολόγους, οι οποίοι αποφάνθηκαν ότι δεν προσβάλλει το κάστρο και συνάδει με αυτό». Επίσης, ο κ. Χριστάκος υπενθυμίζει ότι «το Δημοτικό Συμβούλιο Μονεμβασίας έχει ομόφωνα αποφανθεί υπέρ του έργου, όπως και η Κοινότητα Μονεμβασίας, αλλά και σύλλογοι-φορείς της περιοχής». Ο αντιδήμαρχος επισημαίνει ακόμα ότι έχει εγκριθεί και η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) του έργου.
Εντούτοις, σθεναρές αντιδράσεις απέναντι στην κατασκευή του τελεφερίκ έχει εγείρει, σταθερά τα τελευταία χρόνια, ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασίας, με το επιχείρημα πως το έργο θα αλλάξει «τη φυσιογνωμία ολόκληρου του αρχαιολογικού χώρου», με πολιτιστικές, περιβαλλοντικές κι κοινωνικές επιπτώσεις. Οι Φίλοι Μονεμβασίας, μάλιστα, έχουν προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) και η εκδίκαση αναμένεται τον προσεχή Απρίλιο.
Κλείνοντας, ο Στ. Χριστάκος υπογραμμίζει ότι με την υλοποίηση του έργου, «μια διαδρομή 20 και 40 λεπτών για την Άνω Πόλη, θα γίνεται σε 5-6 λεπτά για άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες μετακίνησης». Επιπλέον, «θα ανεβαίνουν και υλικά για αναστηλώσεις σπιτιών στην πόλη», εξηγεί ο ίδιος.
