του Πάνου Κριά, συνθέτη
Εκκινούμε με μιαν πασίδηλη διαπίστωση. Η κλασσική μουσική αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο όλων των τεχνών. Ήτοι, την πεμπτουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε όλα τα επίπεδα: Στην όπερα, στη συμφωνική μουσική, στο μπαλέτο, στο τραγούδι, στο θέατρο, στον κινηματογράφο. Από εκεί εκκινούν και εκεί καταλήγουν όλα. Η κλασσική μουσική αποτελεί την αφετηρία ανάπτυξης όλων των παραδοσιακών ιδιωμάτων και μορφών τέχνης ανά την υφήλιο.
Ο Bela Bartok στην Ουγγαρία, ο George Gershwin στις ΗΠΑ και ο Νίκος Σκαλκώτας στην Ελλάδα, δεν έκαναν τίποτε περισσότερο από το να συλλέξουν φολκλορικά στοιχεία του τόπου τους και να τα αναπτύξουν σε μιαν υψηλού επιπέδου συμφωνική επεξεργασία. Τα έργα “Μικρόκοσμος” του Μπάρτοκ, “Γαλάζια ραψωδία” του Γκέρσουιν και οι “36 ελληνικοί χοροί” του Νίκου Σκαλκώτα αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες. Η κλασσική μουσική δεν αποτελεί μόνο συνοδευτική υπόκρουση κατά τις τελετές της μεγάλης εβδομάδος, όπως εσφαλμένως πιστεύουν κάποιοι αδαείς, αλλά πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Αρκεί να την κατανοήσουμε μέσα απ’ την εγνωσμένη μέθοδο της αυτοσυγκέντρωσης, της επανάληψης και της τελετουργικής ακρόασης. Να μπορούμε δηλαδή να διακρίνουμε τα ηχοχρώματα των οργάνων. Του φλάουτου απ’ του βιολοντσέλου, του πιάνου απ’ την τρομπέτα, της άρπας απ’ το μεταλλόφωνο και τις εναλλαγές των οργάνων –πότε μεταφέρεται η μελωδία από την οικογένεια των πνευστών, στην οικογένεια των εγχόρδων κ.ο.κ.. Επίσης τις δυναμικές των οργάνων, τα πιάνο - φόρτε, τις παύσεις και το σημαντικότερο να μην περιμένουμε να ακούσουμε μια συγκεκριμένη μελωδία, αλλά πολλές μελωδίες μαζί. Εκεί έγκειται η μαγεία της συμφωνικής μουσικής. Στην αντίθεση και την πολυφωνία.
Οι βασικές αρχές του πολιτισμού έχουν ενιαία μορφή. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δε θα ήταν τίποτε εάν δεν είχε δεχθεί επιδράσεις από προγενέστερους και επικρατέστερους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, της Συρίας και της Αιγύπτου. Τα πρώτα σπέρματα πολυφωνικής επεξεργασίας εντοπίζονται αναντιλέκτως στο μουσικό σύστημα Organum, (Notre Dame School, 12ος αιώνας) όπου στο Γρηγοριανό μέλος προστέθηκαν άλλες δυο φωνές. Η 5η και η 8η.
Ο Johann Sebastian Bach, o πατέρας της Αρμονίας, βασίσθηκε στους προτεσταντικούς ύμνους της Γερμανίας, οι οποίοι εδράζονται στο Γρηγοριανό μέλος του οποίου οι ρίζες αγγίζουν τα θεμέλια της Παλαιστίνης, του Ισραήλ και της αρχαίας Ελλάδας –εξ’ ου και οι Greek modes / ελληνικοί τρόποι Ionian, Aeolian, Dorian, Lydian κ.α. Μέσα από αυτό το πρίσμα λοιπόν, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η κλασσική μουσική, έχει εμβόλιμη σχέση με την αρχαία Ελληνική τέχνη. Γνωρίζουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα η μουσική (με την ευρεία έννοια του όρου) ήταν μια από τις 4 επιστήμες, διότι η μουσική εμπεριέχει στα κύτταρά της την γνωσιολογική εμπειρία και την καλλιτεχνική αρτιότητα ολόκληρου του κόσμου. Η κλασσική μουσική εκτός από την αισθητική απόλαυση που αφειδώς μας παρέχει, διευρύνει τους πνευματικούς μας ορίζοντες. Σκεφθείτε πόσο αναγκαίο είναι αυτό για τα παιδιά, καθώς θα μπορούν να έχουν πρόσβαση στις τέχνες και τον πολιτισμό, στον θαυμαστό κόσμο της δημιουργικής πολυφωνίας, αλλά και τη θωράκιση του εαυτού τους από την χύδην υποκουλτούρα. Απίθανα διαχρονικά έργα για beginners!
Αρχίζουμε με την Ελίζα του Μπεϊτόβεν, ακούμε τη μικρή νυχτερινή μουσική του Μότσαρτ, πάμε στην τρίτη συμφωνία του Μπραμς -poco allegretto- και μετά στην Πέμπτη συμφωνία του Μπεϊτόβεν. Τώρα μπαίνουμε αισίως στις τέσσερες εποχές του Αντόνιο και μετά στην όπερα Rinaldo του Χαίν-ντολ (Lascia chio Pianga).
Για να πάρουμε μιαν ανάσα από το βάρος της συμφωνικής μουσικής που εμπεδώσαμε, ακούμε τις Γυμνοπαιδίες του Ερίκ Σατί και το Χαμόγελο της Τζογκόντας του Χατζιδάκι. Αμέσως μετά την εξαίσια Παβάνα –pavane for a dead infanta– για μια νεκρή πριγκίπισσα του Ραβέλ. Είναι πολύτιμοι φάρμακο αυτό! Ξαναμπαίνουμε σε λίγο πιο βαριά έργα όπως οι Εικόνες από μια έκθεση του Μουσόρσγκι, το πρώτο πιάνο κοντσέρτο σε Σι ύφεση του Τσαϊκόβσκι και τη δεύτερη συμφωνία -της Ανάστασης- του Μάλερ. Ένα διάλειμμα, με το νυχτερινό σε Σι ύφεση μινόρε του Σοπέν. Και τώρα, αναπαυτικά κοντά στο τζάκι –με το αγαπημένο πρόσωπο– την ιδανικότερη μουσική όλων των εποχών: το Κονχιέρτο ντε Αράνχουεθ* του Ροντρίγκο και ευθύς αμέσως τη συμφωνία αρ.40 του Μότσαρτ. Μετά από μια μικρή παύση, τον Κανόνα του Πάχελμπελ και τη Σονάτα του σεληνόφωτος του Λούντβιχ! Το υπέροχο αντάτζο του Μπάρμπερ και φυσικά τον Μεσσία για τα Χριστούγεννα.
ΕΠΟΧΕΣ:
Renaissance / Αναγέννηση (1450-1600): Σημαντικότεροι συνθέτες Palestrina, Monteverdi, Lassus.
Baroque (1600-1750): Vivaldi, Bach, Telemann, Handel, Scarlatti.
Classic (1750-1820): Haydn, Mozart, Beethoven, Schubert.
Romantic (1820-1910): Mendelssohn, Brahms, Wagner, Bizet, Tchaikovsky, Mahler,
Impressionism (1910): Debussy, Ravel, Satie
Contemporary / Σύγχρονη: Schoenberg, Webern, Bartok, Xenakis, Ligeti, Messiaen Stockhausen, Rachmaninoff, Stravinsky, Prokofiev, Shostakovich, Puccini
Τον 16ο αιώνα η Ρώμη, μετά την ίδρυση της capela Sixtina, θεωρείται πλέον η επίσημη πρωτεύουσα της εκκλησιαστικής μουσικής. Ακόμα και στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη από το 12ο έως και τον 17ο αιώνα, υπήρχαν 10 εκκλησιαστικά όργανα σε διάφορα καθολικά μοναστήρια του νησιού. Οι ιερείς τότε έπρεπε να γνωρίζουν και μουσική.
*concierto de Aranjuez: Κοντσέρτο σημαίνει αντιπαράθεση της ορχήστρας με ένα σόλο όργανο.
