
Ένας ψηφιακός χάρτης που αποτυπώνει όλα τα σεισμικά ρήγματα της Ελλάδας και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, βρίσκεται στη διαδικτυακή «συχνότητα» από το καλοκαίρι του 2024. Το πρότζεκτ που οδήγησε στη δημιουργία της πλατφόρμας activefaults.eagme.gr προετοίμαζε επιμελώς τα προηγούμενα χρόνια η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), με στοιχεία από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, τα Πανεπιστήμια Αθηνών, ΑΠΘ και Πάτρας και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), υπό την εποπτεία/συντονισμό του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ).
Για τις προβλέψεις και προεκτάσεις του επαναστατικού αυτού επιστημονικού εργαλείου, μέσω του οποίου απεικονίζονται και τα ρήγματα της Λακωνίας, ο «Λακωνικός Τύπος» ήρθε σε επικοινωνία με τον γεωλόγο Δρ. Δημήτρη Γαλανάκη, υπεύθυνο του προγράμματος εκ μέρους του ΕΑΓΜΕ.
Όπως αναφέρει ο ίδιος, «εδώ και πολλές δεκαετίες, χώρες που αντιμετωπίζουν έντονη σεισμική δραστηριότητα, ξεκίνησαν να αναπτύσσουν γεωχωρικές βάσεις δεδομένων (γεωβάσεις) ενεργών ρηγμάτων, με σκοπό την ακριβή αποτύπωση και λεπτομερή περιγραφή του κύριου αιτίου που προκαλεί τους σεισμούς. Χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Νέα Ζηλανδία και η γειτονική μας Ιταλία ήταν από τους πρωτοπόρους που επιχείρησαν τέτοιου είδους μακροχρόνιο και επίπονο έργο. Έκτοτε, όχι μόνο εμφανίστηκαν ακόμη περισσότερες αντίστοιχες βάσεις (γεωβάσεις) και σε άλλες χώρες, αλλά και οι προϋπάρχουσες βελτιώθηκαν -και συνεχίζουν να βελτιώνονται- τόσο αναβαθμίζοντας τη δομή τους, όσο και εμπλουτίζοντας το περιεχόμενό τους».
«Ζωτικής σημασίας για τη θωράκιση κτιρίων-υποδομών
ο προσδιορισμός του σεισμικού κινδύνου»Σύμφωνα με όσα περιγράφει ο Δρ. Δημήτρης Γαλανάκης (φωτο) στον «Λακωνικό Τύπο», «ο ελληνικός χώρος παρουσιάζει την πιο έντονη σεισμική δραστηριότητα στην Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα συγκαταλέγεται σε μια από τις πλέον σεισμικά ενεργές περιοχές του πλανήτη. Η παρουσία της τόσο έντονης σεισμικής δραστηριότητας συνεπάγεται την ύπαρξη πολυάριθμων ρηγμάτων. Η αύξηση και η συγκέντρωση του πληθυσμού σε μεγάλα αστικά κέντρα, τα οποία πλέον παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερη πολυπλοκότητα στις υποδομές και τις κατασκευές, κάνοντάς τα περισσότερο τρωτά (αύξηση τρωτότητας), έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση της διακινδύνευσης. Ο προσδιορισμός του σεισμικού κινδύνου, δηλαδή των ρηγμάτων και του σεισμικού δυναμικού τους και η εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας, ήτοι της εδαφικής κίνησης, είναι δράσεις ζωτικής σημασίας για τη θωράκιση των κτιρίων και υποδομών, αλλά και την προετοιμασία της κοινωνίας στην αντιμετώπιση αυτού του καταστρεπτικού φαινομένου».
Οι απαρχές και οι άξονες
του εγχειρήματος
Ο επιστήμονας κι ερευνητής του ΕΑΓΜΕ παρατηρεί πως, «την τελευταία 15ετία σημειώθηκαν μερικές αξιόλογες, μεμονωμένες ωστόσο, προσπάθειες για την αποτύπωση των ενεργών ρηγμάτων του ελλαδικού χώρου. Ο στόχος αυτών, όμως, ήταν να καλυφθούν πολύ συγκεκριμένες ανάγκες. Την τελευταία 2ετία ξεκίνησε μία εθνική προσπάθεια υπό την αιγίδα του ΟΑΣΠ και με τη συμμετοχή όλων των σχετικών ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων της χώρας, για τη δημιουργία μιας πολυεπίπεδης γεωβάσης, υιοθετώντας και προσαρμόζοντας στα ελληνικά δεδομένα, τα καλύτερα στοιχεία των ήδη πετυχημένων γεωβάσεων του διεθνούς στερεώματος, έχοντας ως στόχο την κάλυψη πολλαπλών αναγκών. Έτσι λοιπόν, η Ελληνική Βάση Δεδομένων Ενεργών Ρηγμάτων είναι προφανές ότι απευθύνεται στην ελληνική, αλλά και διεθνή επιστημονική κοινότητα, παρέχοντας τόσο πληροφορίες για το τόσο πολύπλοκο γεωδυναμικό καθεστώς που χαρακτηρίζει τη χώρα μας, αλλά ταυτόχρονα και κρίσιμα δεδομένα σε επιστήμονες που ασχολούνται με τα αριθμητικά μοντέλα, όπως για παράδειγμα την προσομοίωση διάδοσης θαλάσσιων κυμάτων βαρύτητας (γνωστά ως τσουνάμι [tsunami]). Παράλληλα όμως, απευθύνεται σε μηχανικούς, καθώς μπορεί να συμβάλλει στην εκτίμηση των εδαφικών διαρρήξεων, αλλά και της εδαφικής κίνησης (επικινδυνότητα), δεδομένα ζωτικής σημασίας για τον αντισεισμικό σχεδιασμό των κατασκευών. Επίσης, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό επιχειρησιακό εργαλείο για την Πολιτεία (πχ Πολιτική Προστασία) και τα σώματα ασφαλείας και διάσωσης (Πυροσβεστικό Σώμα, ΕΚΑΜ, κτλ), καθώς μπορεί να συμβάλλει στον σχεδιασμό ρεαλιστικότερων μέτρων προστασίας και παρέμβασης για πιθανώς επερχόμενο ισχυρό σεισμό, αλλά και στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων για την επέμβαση και διάσωση μετά την έλευση ενός σεισμού».
Τη βασική ευθύνη υλοποίησης της Εθνικής Βάσης Ενεργών Ρηγμάτων της Ελλάδος ανέλαβε η ΕΑΓΜΕ, με υπεύθυνο τον Δρ. Δημήτρη Γαλανάκη, σε συνεργασία με το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, όπου επικεφαλής είναι ο Δρ. Σωτήρης Σμπόρας.
Ο κ. Γαλανάκης εξηγεί πως, «σημαντική είναι η συνεισφορά επιστημόνων των συμμετεχόντων φορέων τόσο με την παροχή πληροφοριών και δεδομένων, όσο και με τον ποιοτικό έλεγχο αυτών, με αποτέλεσμα να έχει ήδη εισαχθεί στη γεωβάση ένας σημαντικός αριθμός πληροφοριών. Ωστόσο, γνωρίζοντας ότι αντίστοιχες γεωβάσεις του εξωτερικού έχουν χρειαστεί πολλά χρόνια και σημαντικό αριθμό ανθρώπινου δυναμικού για να καταφέρουν να φτάσουν σε έναν ικανοποιητικό βαθμό πληρότητας δεδομένων, η προσπάθεια αυτή εξελίσσεται ικανοποιητικά και φαίνεται ως αρκετά ρεαλιστικός στόχος η επίτευξη ενός πολύ καλού βαθμού πληρότητας στα αμέσως επόμενα χρόνια». Αξίζει να σημειωθεί ότι «μία γεωβάση ενεργών ρηγμάτων ποτέ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως υλοποιημένη, παρά μόνο ως διαρκώς επικαιροποιήσιμη, καθώς νέα στοιχεία-δεδομένα, αλλά και νέες ανάγκες, προκύπτουν συνεχώς», επισημαίνει ο κ. Γαλανάκης.
Τα ρήγματα της Λακωνίας:
Μεγαλύτερη απειλή ο Ταΰγετος
Ένα παράδειγμα από την εθνική γεωβάση για την περιοχή της Λακωνίας παρουσιάζεται σε σχετική εικόνα, που αποτελεί απόσπασμα από τον διαδικτυακό δυναμικό χάρτη της επίσημης ιστοσελίδας-πλατφόρμας (https://activefaults.eagme.gr/). Όπως μεταφέρει στον «ΛΤ» ο Δρ. Γαλανάκης, «πέρα από τα πολυάριθμα ίχνη των ρηγμάτων που διακρίνονται διάσπαρτα στον νομό, αυτό που κυριαρχεί στην ευρύτερη περιοχή και αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο είναι το σεισμικό ρήγμα της Σπάρτης, στις ανατολικές παρυφές του Ταϋγέτου (απεικόνιση με μεγάλη μωβ γραμμή). Το ρήγμα αυτό συνδέεται με τον ιστορικό καταστροφικό σεισμό του 464 πΧ».
Κλείνοντας, ο Δ. Γαλανάκης διευκρινίζει πως, «τα πεδία πληροφοριών που εμπεριέχονται στα ίχνη των ρηγμάτων ενημερώνονται διαρκώς με δεδομένα από όποια καινούρια μελέτη ή επιστημονική δημοσίευση μπορεί να προκύψει».
Εν δυνάμει κίνδυνος από το παρελθόν
Τα παραπάνω συμπίπτουν με ανάλογες επιστημονικές θέσεις σεισμολόγων και γεωλόγων, που έχουν δημοσιοποιηθεί κατά καιρούς, αναφορικά με την επικινδυνότητα του «κοιμώμενου» Εγκέλαδου στη Λακωνία. Το ρήγμα του Ταϋγέτου έχει να ενεργοποιηθεί εδώ και περίπου 2.489 χρόνια, μετά το καταστροφικό χτύπημα των εκτιμώμενων 7 βαθμών της Κλίμακας Ρίχτερ, που συντάραξε το 464 πΧ τη Λακεδαίμονα και κατέστρεψε την αρχαία Σπάρτη, έχοντας τραγικό απολογισμό 20.000 περίπου θανάτων.
Το 1991 εκπονήθηκε γεωλογική μελέτη με σκοπό την εξακρίβωση της τοποθεσίας του επίκεντρου και της έντασης του επίμαχου γεγονότος. Σύμφωνα με το πόρισμα εκείνο, αν ο σεισμός του 464 πΧ έγινε στο σημείο που εντόπισε η μελέτη, τότε η έντασή του θα πρέπει να ήταν περίπου 7,2 βαθμοί της Κλίμακας Surface wave magnitude.
Το ρήγμα που είναι ορατό με το μάτι κι είναι προσδιοριζόμενου μήκους τουλάχιστον 100 χλμ., ξεκινά από τον Ταΰγετο, διέρχεται από τον Μυστρά, τη Σπάρτη και καταλήγει στη Μεγαλόπολη. Το ρήγμα δεν έχει δώσει μεγάλους σεισμούς εδώ και χιλιετίες, όμως εξακολουθεί να είναι ενεργό.
φωτο πάνω: από μελέτη «Post‐glacial slip history of the Sparta fault (Greece) determined by 36Cl cosmogenic dating: Evidence for non‐periodic earthquakes»(2002) - L. Benedetti, R. Finkel, D. Papanastassiou, G. King, R. Armijo, F. Ryerson, D. Farber, F. Flerit (semanticscholar.org)